‘Het nieuwe stadhuis helpt echt’

Hoe lossen gemeenten het hoge aantal openstaande vacatures op? Als het aan Den Helder ligt zijn de tijden van platte organisaties en zelfsturende teams weer voorbij. Met twee nieuwe directeuren, een nieuw stadhuis en een organisatie-ontwikkelplan gaat de Noord-Hollandse marinestad op zoek naar een gulden middenweg: die tussen de hiërarchie van vroeger en het horizontale van nu.

Stadhuis

Michiel Wouters is nu zes jaar wethouder in Den Helder, en daar blijft het bij. Per april gaat hij met pensioen. Een van zijn laatste kunstjes binnen zijn brede portefeuille was de bouw van het nieuwe stadhuis op de Oude Rijkswerf. De opening in september was het slotstuk van een politieke discussie die letterlijk decennia heeft geduurd. Het nieuwe hoofdkwartier is herrezen uit de restanten van twee oude nautische gebouwen die vroeger dienst­deden als werkplaatsen binnen de schepenmakerij.

Ontwikkelplan

Maar het echte slot aan Wouters’ ambts­termijn is het organisatie-ontwikkelplan. Daarin beschrijft het gemeentebestuur welke kant ze op wil met de ambtelijke
organisatie. Twee nieuwe directeuren werden eind vorig jaar al aangenomen, maar dat is lang niet alles. Een zorgvuldig opgesteld 10-puntenplan moet de organisatie toekomstbestendig maken. Dat gaat van het creëren van een organisatie met werkplezier en energie tot maximale werkervaring- en doorstromingskansen.

Capaciteit

En verandering is nodig, zegt Wouters. ‘Vijf jaar geleden ging het hier niet goed. Er was toen net gekozen voor een hele platte organisatie, zoals bij veel gemeenten het geval was. Voor die tijd was er juist een heel hiërarchische sfeer. Op sommige plekken in de organisatie bleek onvoldoende capaciteit belegd, en op andere afdelingen juist te veel. Daardoor moesten we meerdere keren naar de gemeenteraad met een geldvraag of de boodschap dat we iets niet konden uitvoeren. Op de plekken met te weinig mensen moest er steeds geld en mankracht bij, maar er bleef aan de andere kant niks over.’ 

Kluitjesvoetbal

Vanuit de gemeenteraad kwam steeds sterker de wens naar voren om de organisatorische problemen nu eens duurzaam op te lossen. Het werd opgenomen in het coalitieakkoord. Belangrijk voor die politieke wens was het feit dat de wachtlijsten in het sociaal domein bleven oplopen. Dat vonden alle partijen onacceptabel. Uiteindelijk werd de raad zelfs zo ongeduldig dat zij een onafhankelijk onderzoek naar de ambtelijke organisatie eiste. Dat onderzoek bevestigde de noodzaak voor verandering. Zo bleek dat er sprake was van ‘kluitjesvoetbal’ en een gebrek aan sturing. Ook kwam uit het onderzoek dat Den Helder, in vergelijking met soortgelijke gemeenten, relatief veel ambtelijke capaciteit heeft.

Gemeenteraad wel heel nauw betrokken

De hele ‘raadsgang’ was even wennen voor de  gemeentesecretaris Marc Pothast, die iets meer dan een jaar geleden startte. Ondanks zijn dertig jaar ervaring bij decentrale overheden had hij nog nooit een gemeenteraad meegemaakt die zo geën­gageerd was bij de vormgeving van de ambtelijke organisatie. Terwijl Pothast toch heel veel klussen heeft gedaan die te maken hadden met ambtelijke fusies, reorganisaties, of zelfs liquidaties en oprichtingen van hele werkorganisaties. ‘Achteraf gezien is het een heel prettig proces geweest, maar normaliter heeft de raad alleen iets te zeggen over inhoudelijke en financiële kaderstelling. Nu hebben we ook veel gesproken over de organisatorische invulling.’

Stabiliteit

Voor zijn medewerkers wil Pothast stabiliteit. Met ambtenaren die flexibel inzetbaar zijn en werken aan hun eigen groei via een interne academie. De gemeentesecretaris wil meer sturing dan hiervoor, maar wel ruimte voor creativiteit. Medewerkerstevredenheid blijft heel belangrijk, net als retentie van personeel. ‘Ik denk dat we al heel goed op weg zijn. Wij zijn na Amsterdam in Noord-Holland de plaats met relatief gezien de meeste medewerkers uit de eigen gemeente. Dat heeft ook met onze ligging te maken hoor, maar het betekent wel dat hier mensen werken die binding hebben met de stad. En die hier dus ook lang blijven werken. Heel eerlijk, het nieuwe stadhuis helpt daarbij echt. Dat merken we nu al.’

Onderscheidend vermogen van gemeenten

Duidelijk is dat Den Helder, dat volgens onderzoekers leek te lijden onder een efficiëntieprobleem, toch niet kiest voor de harde hand. Er wordt niet gesneden in een organisatie, die volgens sommigen te groot is. Dat is niet duurzaam, denkt wethouder Wouters. ‘Er zijn niet heel veel knoppen waar je als gemeente aan kunt draaien’, zegt hij. ‘In gemeenteland hebben we in verschillende domeinen personeelstekorten, en aan de salarissen kunnen we niks veranderen. Dus als we een aantrekkelijke werkgever willen zijn, kunnen we kijken naar de werkomgeving en dingen als de sfeer en de werkdruk. Dat is ons onderscheidend vermogen.’

Lees het hele verhaal in Binnenlands Bestuur nummer 7 van deze week.