De grote drie? Das war einmal

De politiek in de provincie is geen exclusief domein meer van de drie klassieke bestuurderspartijen CDA, PvdA en VVD. De fragmentatie van de Staten heeft het provinciale bestuur breder van kleur én politieker gemaakt.

Na de verkiezingen van woensdag is de grote vraag hoe en op welke wijze de nieuwe colleges van Gedeputeerde Staten in de twaalf provincies worden geformeerd. Spannend en onvoorspelbaar wordt het zeker. Wie gaat met wie is een vraag die gemakkelijk kan worden gesteld, maar waar menige informateur zijn of haar tanden op kan gaan stukbijten om uit deze gefragmenteerde uitslag een stabiel bestuur te formeren.

Hofleveranciers
Hoe anders was het in 2003. De provinciale politiek was het speeltje van de drie klassieke bestuurderspartijen CDA, PvdA en VVD. Zij maakten de dienst uit. Zij hadden de meeste zetels in Provinciale Staten. Zij bepaalden onderling wie er met hoeveel gedeputeerden in het college van Gedeputeerde Staten kwamen. Het is bijna niet meer voor te stellen, maar deze drie partijen leverden bijna alle gedeputeerden. Van de 69 gedeputeerden waren er 66 voor het CDA, PvdA en VVD. Drie kruimeltjes bleven er over voor de rest: D66, GroenLinks en SGP hadden ieder 1 gedeputeerde.

Meeste bestuurders
Sindsdien is het blok van CDA-, PvdA- en VVD-gedeputeerden kleiner geworden tot 36 gedeputeerden in 2015. De overige partijen hebben na 2003 elke vier jaar meer gedeputeerden binnengehaald tijdens het formatieproces na de verkiezingen van 2007, 2011 en 2015. Het resultaat: de drie bestuurderspartijen hebben met die 36 gedeputeerden nog altijd de meeste provinciebestuurders, maar de overige partijen hebben een steeds groter deel van de koek opgeëist: tot 25 gedeputeerden bij aanvang van de collegeperiode in 2015. Dat blijkt allemaal uit onderzoek van De Collegetafel in opdracht van Binnenlands Bestuur.

Verlies PvdA
Toch blijven de drie klassieke bestuurderspartijen onmisbare spelers. In 2003 namen CDA, PvdA en VVD ieder deel in 11 van de 12 colleges van GS. Bij aanvang van de collegeperiode in 2015 zaten CDA en VVD nog altijd in 10 van de 12 colleges. Alleen de PvdA heeft sinds 2007 fors moeten inleveren: tot vijf collegedeelnames in 2015. Bij de vorige formatie werd de PvdA gepasseerd door D66 (9 gedeputeerden) en SP (6 gedeputeerden). De grote vraag is na de verkiezingen van afgelopen woensdag of deze partijen in de formatie hun positie weten te consolideren of toch weer moeten inleveren, en of GroenLinks nu de grote nieuwkomer wordt.

Bredere colleges
Het afbrokkelen van de machtspositie van de drie klassieke bestuurderspartijen vindt zijn verklaring vooral in de fragmentatie van de provinciale volksvertegenwoordiging. Daardoor zijn er steeds meer partijen nodig om een meerderheidscollege van Gedeputeerde Staten te vormen. In 2003 waren drie partijen voldoende om een college te vormen. In 2015 was het onmogelijk om met drie partijen een college te vormen, laat staan met twee partijen zoals in 2003 nog mogelijk was in Groningen en Drenthe. De norm in 2015 was dat er minstens vier partijen nodig zijn om een meerderheidscollege te vormen. En alles wijst er op dat deze trend van steeds bredere colleges zich in de formatie van 2019 zal doorzetten. Het provinciaal bestuur wordt niet alleen steeds breder, maar vooral veelkleuriger.

Lees meer over het onderzoek van De Collegetafel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)