De rol van de rechter uitgebeeld

Veel staat of valt met helderheid van motiveren

In dit boek ligt het accent vanzelfsprekend op die laatste. Maar het is voor iedereen die werkzaam is in het overheidsdomein nuttig. Denk aan de Kindertoeslagenaffaire, die het beeld oproept dat de democratische rechtsstaat niet meer werkt. De kanttekeningen in het boek bij het toetsingsverbod van wetgeving aan de grondwettigheid krijgen erdoor extra lading. De auteurs slagen erin lastige materie in heldere bewoording weer te geven. Het gebruik van rechterlijke uitspraken maakt het extra levendig. Klassieke uitspraken zoals het Pikmeer-arrest met de overheid als strafbare dader en de onrechtmatige overheidsdaad, maar ook recentere uitspraken als Urgenda, stikstof, IS-vrouwen.

Die laatste kleuren de verhouding tussen rechter en wetgever. Bij de verhouding tussen rechter en samenleving wordt de noodzaak tot helder motiveren toegelicht. Terwijl goed motiveren tijd kost, en die is er eigenlijk niet. De reacties op onbegrepen vrijspraken maken duidelijk dat durf een vereiste is voor rechters. De kwestie van het niet kunnen bouwen door de bekende woelmuizen, korenwolf en ‘stikstof’ laat bij veel bestuurders en ambtenaren nog steeds ‘de haren recht overeind staan’. Het tekent de verhouding tot de uitvoerende macht. Tja, werken in het openbaar domein vraagt op gepaste nabijheid – zo u wilt afstand – te staan van politiek en samenleving. Hier wordt duidelijk dat het zeker geldt voor de rechterlijke macht.

Doel van het boek is bij te dragen aan kennisverbetering over de democratische rechtsstaat. Kennis die voor hen die werkzaam zijn binnen de overheid essentieel, maar niet vanzelfsprekend is. De auteurs schromen niet met opvattingen te komen die als handreiking voor onderlinge discussie kunnen dienen. Bijvoorbeeld door de wens van de Raad voor de Rechtspraak en minister meer doorzettingsmacht te krijgen als alarmerend te betitelen.

Er klinkt ook een waarschuwing in door. De laatste decennia kennen wij een gelden efficiencygestuurd overheidsbeleid en -handelen. Dat maakt dat het structureel overvragen van ‘overheidsdienaars’ niet meer uitzonderlijk is. Dat zie je zeker bij rechters, met het effect dat rechtszaken te lang duren en dat de toegang tot de rechter lastig wordt. Voeg daarbij het demoniseren en persoonlijk maken van de inhoud van de zaak, het niet luisteren naar professionals. Dan bestaat er het risico dat het maatschappelijk vertrouwen in de rechtspraak en de overheid wordt geschaad. Een mooi boek, niet alleen om kennis op te vijzelen, maar zeker ook als aanzet voor onderlinge discussie over de kwaliteit van onze democratische rechtsstaat.

Citaat uit het boek ‘Voor een goed functionerende democratische rechtsstaat is van groot belang dat het algemene publiek en vooral de kiezers deugdelijk geïnformeerd zijn’

De rechter grijpt de macht door Geert Corstens en Reindert Kuiper,  Uitgeverij Prometheus, 2020, 19,99 euro