De gouverneur heeft ondersteuning nodig

Analyse rol Theo Bovens in integriteitskwesties

De laatste van de Statenvragen van de SP is of Bovens bereid is onafhankelijk advies van minimaal twee experts in te winnen bij toekomstige ‘klankbordgesprekken’. SP-fractievoorzitter Marc van Caldenberg stelt dat het handelen van Bovens als coach van bestuurders in integriteitskwesties het afgelopen jaar al diverse malen onderwerp van discussie is geweest in Limburg. ‘De Limburgse bestuurders liggen altijd onder een vergrootglas en moeten er van uit kunnen gaan dat de adviezen van de commissaris scherp en adequaat zijn.’

Brunssum
Een kleine week voor Kerstmis 2018 strijkt waarnemend burgemeester Gerd Leers van de gemeente Brunssum de eer op voor het oplossen van een omstreden grondkwestie rond wethouder Jo Palmen. Die kocht in 1976 (!) drie panden aan de Dorpsstraat in Brunssum en belandde daarna in een slepend conflict met de gemeente over een van de percelen. Palmen wordt in 1978 raadslid in Brunssum en is begin deze eeuw bijna vijf jaar wethouder tot hij in 2006 moet aftreden. Zijn geschiedenis staat bol van juridische strijd tegen de gemeente en een onorthodoxe manier van politiek bedrijven.

Als eind september 2017 de coalitie in Brunssum valt, grijpen lokale lijsten de macht: als CDA-burgemeester Luc Winants ziek is op de dag van de raadsvergadering benoemt de raad Jo Palmen tot wethouder. De verplichte integriteitstoets wordt niet afgewacht. Daaruit blijkt later dat Palmen een ‘risico’ is. Maar Palmen stapt niet op. Ook niet als minister Ollongren daartoe oproept. De raad negeert alle adviezen, waarop burgemeester Winants begin december zelf opstapt, omdat hij ‘niet meer garant kan staan voor integer bestuur’. Hij wordt vervangen door Gerd Leers. De raad besluit tot een second opinion over de integriteit van Palmen.

Rol Bovens
In februari 2018 constateren de hoogleraren Arno Korsten en Douwe Jan Elzinga in de second opinion dat Winants en Bovens te scherpe kwalificaties hebben gebruikt over het integriteitsrisico dat de benoeming van Jo Palmen tot wethouder van de gemeente Brunssum zou vormen. Winants sprak over een ‘hoog, ernstig risico’ en Bovens over een ‘rode kaart’. Bovens was ‘onaangenaam verrast’ door de benoeming van de collegeleden zonder integriteitstoets. De coalitiefracties zeggen niet te willen worden gegijzeld door een bureau en niet langer te willen wachten: de begroting moet worden vastgesteld en Brunssum moet niet onbestuurbaar worden. De integriteitstoets van Palmen zien ze met vertrouwen tegemoet en anders moet hij de consequenties accepteren. In november ontvangt Winants een persoonlijk aanvullend advies over Palmen. Daarin staat volgens ‘informanten’ dat het risico op belangenverstrengeling zeer reëel is en de benoeming van Palmen een ‘risicovolle keuze’. Maar Palmen blijft zitten.

Eind november spreekt Winants in Nieuwsuur over een ‘hoog ernstig risicoprofiel’. Bovens begrijpt ‘uit de kranten’ dat er een ‘hoog integriteitsrisico’ is en vindt het niet kunnen dat de raad het advies wegwuift. Hij spreekt met de fractievoorzitters die van een journalist horen dat Leers hun burgemeester vervangt, alvorens een vergadering met Bovens. De laatste neemt de persmededeling over het persoonlijk advies aan Winants voor juist aan, maar heeft het zelf niet gelezen. Volgens Elzinga en Korsten deugde dit advies niet. Bovens stuurt vervolgens een ambtsbericht naar minister Ollongren. Half december 2017 gaat hij met Winants en Leers naar haar toe. Ze houdt een vinger aan de pols. Elzinga en Korsten vinden dat Palmen kan aanblijven, al hebben ze kritiek op zijn gedrag en taalgebruik. Gezien de verstoorde verhoudingen zou hij moeten overwegen of hij na de verkiezingen terugkeert in de lokale politiek. Palmen blijft wethouder, Leers strijkt de boel glad. Palmen legt zijn functie eind augustus 2019 toch (tijdelijk) neer op doktersadvies.

Gennep
‘Wat er in Gennep gebeurt is hoogst ongebruikelijk en schadelijk voor het aanzien van het lokaal bestuur’, stelt hoogleraar Korsten eind augustus 2019 in De Gelderlander over het plotse en met mysteriën omgeven vertrek van burgemeester Peter de Koning dat hij begin juli in de laatste raadsvergadering voor het zomerreces plompverloren aankondigt. ‘Het komt zelden voor dat wethouders naar de vertrouwenscommissie stappen. Het komt ook zelden voor dat er dus geen openheid komt over het waarom van de vertrouwensbreuk. En het is op zijn minst curieus dat burgemeester en wethouders er kennelijk onderling niet over hebben gesproken’, aldus Korsten. De burgemeester, de Gennepse bevolking en de raadsleden buiten de vertrouwenscommissie weten niet waarom De Koning weg moet.

D66-raadslid Frank Pubben spreekt van een ‘stille coup’. D66-Kamerleden Monica den Boer en Rens Raemakers stellen er begin september Kamervragen over. Op 16 september wordt de rest van de raad in een besloten raadsvergadering bijgepraat. Volgens de plaatsvervangend voorzitter van de vertrouwenscommissie Jacques van Bergen (CDA) is bij de gemeenteraad van Gennep ‘duidelijk begrip merkbaar is voor de onvermijdelijkheid van het vertrek’ van burgemeester De Koning. Die laatste denkt daar anders over en noemt de informatie ‘eenzijdig’. Hij was er niet bij. D66-raadslid Paul Wessels loopt weg uit de vergadering toen die besloten werd. ‘Ik ben geen huursoldaat.’ Hij wil openbare verantwoording van alle bestuurders, gewoon ‘hoor en wederhoor’ als volwassen mensen. ‘Daar hebben de inwoners van Gennep recht op.’

De Tilburgse bestuurskundige Niels Karsten zegt dat ‘we niet moeten gaan denken dat wethouders de burgemeester kunnen wegsturen’. Volgens directeur Hilde Westera van het Nederlands Genootschap van Burgemeesters is het in de kwestie-Gennep mede aan de commissaris van de koning om het proces op een juiste en zorgvuldige manier te doorlopen. ‘Je moet voorzichtig zijn in deze processen, maar wel helder. Je moet zorgvuldig, open en transparant met elkaar omgaan en de juiste regels volgen bij verstoorde verhoudingen. Er zijn wegen om te bewandelen en die moet je volgen.’

Rol Bovens
Welke rol Bovens in deze kwestie inhoudelijk precies heeft gespeeld wordt niet duidelijk door navraag te doen bij de voorzitter van de vertrouwenscommisissie Twan Reintjes, maar wel dat hij een rol heeft gespeeld. Een ‘constructieve rol’ zelfs, aldus Reintjes die zegt advies te hebben gevraagd aan Bovens en dat Bovens ook heeft bemiddeld. ‘Er is meermaals contact en overleg geweest met de cvdk.’

Ook heeft Bovens zelf meerdere keren tijdens het traject contact opgenomen met Reintjes. In een interview met Binnenlands Bestuur zegt De Koning dat Bovens net zo verbaasd was als hij en mediation heeft voorgesteld, maar die werd geweigerd. Bovens vertelde hem uiteindelijk dat de bezwaren van de wethouders en de vertrouwenscommissie ‘politiek’ waren. Bovens koos ervoor om niet op de zeepkist te gaan, omdat hij, in de woorden van De Koning, wel wist dat dat geen zin zou hebben. ‘Hij kent Gennep’, aldus De Koning.

Kerkrade
Eind februari 2019 wordt bekend dat de Heerlense burgemeester Ralf Krewinkel (PvdA), die op dat moment met ziekteverlof is, heeft gesolliciteerd op het burgemeesterschap van zijn geboorteplaats, maar ook kleinere buurgemeente Kerkrade. Dat feit was vertrouwelijk. Maar omdat de speakers in de raadszaal van Kerkrade zo hard staan, vangt een verslaggever van De Limburger de informatie op en publiceert erover. Krewinkel legt het overigens af tegen Petra Dassen-Housen. Krewinkel zou in maart/april volledig terugkeren van ziekteverlof. De nieuwe burgemeester van Kerkrade zou in juni beginnen. Krewinkel wil af van het beeld dat hij stiekem solliciteerde: de procedure is nu eenmaal vertrouwelijk. Maar hij wil Heerlen niet belasten met verder gedoe en stapt op.

Rol Bovens
De commissaris noemt de schending van de geheimhouding ‘zeer kwalijk’ en kondigt aan de kwestie te onderzoeken en daarna te rapporteren aan minister Ollongren. Bovens beschuldigt De Limburger van ‘riooljournalistiek’ en ‘afluisterpraktijken’. De journalist zou zich onder valse voorwendselen in het gemeentehuis hebben bevonden. Na het zien van camerabeelden trekt hij die beschuldigingen (deels) in. De Heerlense raad betreurt de houding van Bovens in de burgemeestersvoordracht van Kerkrade en vindt dat hij afbreuk heeft gedaan aan het onderlinge vertrouwen. Hij had Krewinkel de sollicitatie moeten ontraden, vindt de raad. Die is ook teleurgesteld dat Bovens aan hen geen tekst en uitleg wil geven, terwijl hij de kwestie wel met de media besprak.

Volgens SP-fractievoorzitter Ron Meyer toont Bovens ‘gebrek aan leiderschap’ en heeft hij te weinig ‘politieke sensitiviteit’. Bovens stelt dat hij volgens de regels heeft gehandeld en dat Krewinkel zelf heeft besloten de sollicitatie door te zetten. Maar ook andere partijen hebben zware kritiek op hem. Bovens heeft de stad met zijn handelen ‘een mes in de rug’ gestoken. Hij had de sollicitatie moeten tegenhouden. Diepgaand overleg is nodig om het vertrouwen te herstellen. Kort daarna wordt waarnemend burgemeester Emile Roemer de nieuwe burgemeester van Heerlen. Ralf Krewinkel wil nu niet reageren op vragen over de procedure.

Beekdaelen
In juni van dit jaar meldt De Limburger dat Bovens Ricardo Offermanns, veroordeeld voor zijn rol in de corruptieaffaire rond Jos van Rey, ‘zeer geschikt’ acht voor het burgemeesterschap van de gemeente Beekdaelen. De vertrouwenscommissie denkt daar anders over. Zij zeggen Bovens geen burgemeester ‘met een vlek’ te willen. Offermanns hoeft niet op gesprek te komen. Vervolgens doet Bovens aangifte van lekken uit de vertrouwenscommissie. Terecht, vindt SP-fractievoorzitter Marc van Caldenberg desgevraagd. ‘De vraag blijft of het juist was om de heer Offermans als zeer geschikt te bestempelen in het kader van de integriteit die Bovens zelf zo voorstaat.’

Politieke benoemingen
Eind juni van dit jaar publiceren NRC Handelsblad en De Limburger het artikel ‘De klusjesmannen van Limburg’. ‘Geen provincie helpt zoveel ex-politici aan betaalde klussen als Limburg. Daarbij worden aanbestedingsregels overtreden en de gedragscode geschonden.’ In het artikel staat dat Gerd Leers na zijn korte ministerschap als ‘stofzuigerverkoper’ langs de huizen gaat en dat hij kort na een bezoek aan een toenmalige gedeputeerde op het provinciehuis door Bovens tot waarnemend burgemeester van Brunssum wordt benoemd. Van Caldenberg wijst op de opmerking van Bovens dat juist kosten zijn bespaard: ‘Dat begint al met een paar duizend euro voor een advertentie.’

En: ‘Waarom zou je de hele wereld laten solliciteren terwijl er voldoende namen op tafel liggen om te kunnen kiezen?’ Van Caldenberg merkt op dat niet iedere Limburger dezelfde kansen heeft gekregen voor het krijgen van opdrachten en functies bij de provincie. ‘Hierbij lijkt een beeld van vriendjespolitiek te zijn ontstaan, waar Limburg juist zich zo graag van wil ontdoen.’ Het artikel leidt tot ophef in de Provinciale Staten en Tweede Kamer en minister Ollongren vraagt Bovens om opheldering. De Zuidelijke Rekenkamer doet inmiddels een onafhankelijk onderzoek.

Sittard-Geleen
Inmiddels heeft de volgende kwestie zich alweer aangediend. In de gemeente Sittard-Geleen is in juli een bestuurlijke crisis uitgebroken en burgemeester Sjraar Cox (65) kondigt na de zomer aan dat hij half maart 2020 stopt. Na ‘ernstige twijfel’ heeft Bovens toch de sollicitatieprocedure opgestart. Na het afwijzen van het advies van twee informateurs door de CDA-fractie noemt Cox de situatie ‘niet aanvaardbaar’ en bespreekt deze met Bovens.

In april 2018 zei Bovens in Binnenlands Bestuur dat hij gemaakte afspraken over integriteit beter wil kunnen afdwingen. ‘Iedereen vraagt tegenwoordig aan de commissaris of hij wil ingrijpen, maar dat kan niet.’ Met al deze kwesties lijkt het toch verstandig de suggestie over te nemen om voortaan aan minimaal twee onafhankelijke experts advies te vragen.