De formatie van migratie

En weer liep de formatie ‘stuk op migratie’. Migratie bleek een ‘te grote drempel’. Dit was de constatering van zowel Edith Schippers als Herman Tjeenk Willink. Daarmee leek de formatie ‘muurvast’ te zitten. Maar wat ís migratie eigenlijk?

Uit onderzoek naar ‘EU arbeidsmigratie’ van Polen, Bulgaren en Roemenen naar Nederland blijkt dat als migratie iets is, het vooral een metafoor is. Migratie is niet zozeer iets dat je neutraal in de buitenwereld kan waarnemen, want wat migratie is en wie wordt gezien als migrant is vooral een politieke en normatieve claim. Laat ik dat toelichten.

Uit mijn onderzoek naar ‘EU arbeidsmigratie’, werd de gang van onder meer Polen naar Nederland vooral beschreven in termen van ‘migratie’. Zo sprak Minister Asscher ooit over een ‘Code Oranje’, constateerde de Haagse wethouder Norder dat er sprake was van een ‘tsunami van Oost-Europeanen’ en werden er heuse ‘Polentoppen’ georganiseerd. De ‘dijken stonden op doorbreken’, Den Haag werd ‘overstroomd’ en de problemen waren ‘onbeheersbaar’. De migratiemetafoor maakte daarmee allerlei krachten los rond beleid en wetgeving gericht op integratie, registratie en participatie.

Maar diezelfde ‘migratie’ werd door Brussel gezien als ‘mobiliteit’. Daarmee stond deze migratie-retoriek in scherp contrast met de Brusselse mobiliteitsmetafoor waarbij ‘mobiliteit’ als ‘fundamentele pilaar’ en ‘hoeksteen’ van de ‘Interne Markt’ werkt waarvoor zo veel mogelijk ‘drempels’ moeten worden voorkomen. Dit maakte allerlei nieuwe beleidsmaatregelen mogelijk, zoals het versoepelen van toegang tot arbeidsmarkten en gezondheidszorg in lidstaten.

Terwijl men in Nederland free movement dus zag als ‘migratie’ werd dat in Brussel benoemd als ‘mobiliteit’. Dat lijkt een tamelijk onbelangrijk talig verschil, maar dit verschil is allesbehalve onschuldig. Een metafoor heeft een sturende werking. Zo had het hanteren van migratie of mobiliteit als metafoor belangrijke handelingsconsequenties. Het Europese idee van mobiliteit staat namelijk haaks op de Nederlandse migratiemetafoor. Dit had tot gevolg dat er soms volledig langs elkaar heen werd gepraat en er conflicterende beleidsmaatregelen werden genomen.

Door aan de Haagse formatietafel voorbij te gaan aan migratie als metafoor, gaat men eraan voorbij dat migratie allesbehalve een eenduidig fenomeen is. Zo werd aan die tafel migratie onder meer gezien als een ‘humanitair recht’ of juist als een ‘politieke deal’. Als gevolg zaten er ‘haken en ogen’ aan de schijnbaar eenduidige tekst van Tjeenk Willink.

Wat migratie is, is dus allerminst eenduidig. Ook aan de Haagse formatietafel. In tegenstelling tot wat velen aannemen, is migratie geen neutrale beschrijving, maar een politieke en normatieve kwalificatie van menselijke beweging over grenzen. Dat is allerminst een ‘heel klein dingetje’, zoals Mark Rutte wilde doen voorkomen, maar een fundamenteel onderdeel van politieke betekenisgeving.

Mark van Ostaijen

Dit artikel komt voort uit het proefschrift ‘Worlds between words. The politics of intra-European movement discourses’ dat Mark van Ostaijen eind juni verdedigde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam