Chaos door versplintering blijft uit

Meer partijen in de raad leidt niet tot extra bestuurlijke problemen

Dat blijkt uit onderzoek van De Collegetafel naar de valpartijen van wethouders en coalitiebreuken in de raads- en collegeperiode 2014-2018. De raadsverkiezingen in 2014 leidden in 128 gemeenten tot een meer versplinterde gemeenteraad met 1, 2 of 3 partijen extra. Van deze 128 gemeenten werden er 29 getroffen door een coalitiebreuk (23 procent). Gemeenten met een afname van het aantal partijen in de raad scoorden juist een iets hoger percentage (25 procent; van de 63 gemeenten met minder partijen hadden er 16 te maken met een coalitiebreuk).

Wethouders in brede colleges met versplinterde gemeenteraden hebben het misschien lastiger omdat zij met meer partijen moeten overleggen. Maar een meer versplinterd politiek landschap in de raad leidt dus niet tot meer politieke vertrouwensbreuken noch tot extra valpartijen van wethouders.

Bestuurscultuur
Wethouders uit gemeenten met 11 partijen in de gemeenteraad scoorden in de afgelopen periode het hoogste aantal coalitiebreuken: 6 van de 14 gemeenten met 11 partijen in de raad werden getroffen door zo’n vertrouwensbreuk en het vertrek van wethouders (43 procent). De helft van deze 6 gemeenten had te maken met een na 2014 verder versplinterde raad, te weten: Arnhem en Heerhugowaard (ieder 1 partij extra in de raad) en Pijnacker-Nootdorp met 2 partijen extra.

Gemeenteraden met 5, 6, 7, 8, 9 of 10 partijen in de raad hadden slechts in een zesde tot een kwart van de gemeenten te maken met coalitiebreuken. Opvallend is dat van de 7 gemeenten met de meest versplinterde raden er alleen in Almelo, dat met 14 partijen begon, een coalitiebreuk was. In Den Haag (begonnen met 13 raadsfracties) en Apeldoorn, Hoorn, Schiedam, Tilburg en Zaanstad (allemaal met 12 raadsfracties) haalden de colleges zonder coalitiebreuken de eindstreep.

In 2014 was 3 partijen extra in de raad het maximum; dat gebeurde in de gemeenten Katwijk, Schagen, Nuenen en Wassenaar. Schagen en Nuenen werden getroffen door een coalitiebreuk. Wassenaar bleef dat lot bespaard, maar had wel een bestuurscrisis vanwege het opstappen van een wethouder die de bestuurscultuur in het villadorp hekelde.

Integriteit
Van alle wethouders die in 2014 begonnen aan het wethouderschap zijn vier op de tien wethouders tijdelijk of definitief gestopt. Bijna 1 op de 5 wethouders kwam ten val door een politieke vertrouwensbreuk. Een coalitiebreuk was de belangrijkste reden voor een vertrouwensbreuk: 158 keer was er sprake van een tijdelijk of definitief vertrek van wethouders van een coalitiebreuk of verstoorde verhoudingen. Andere redenen voor een politieke vertrouwensbreuk komen veel minder voor: falende bestuursstijl (24 keer), integriteitskwestie (25 keer), tijdige informatievoorziening (15 keer), gebrekkige projectuitvoering (14 keer) en een breuk met de overige collegeleden (13 keer).

In 84 gemeenten leidde een coalitiebreuk tot een wijziging van de politieke samenstelling van de wethouders in het college. Van deze 84 gemeenten had slechts een derde deel (29 gemeenten) te maken met een raad die na de verkiezingen verder was versplinterd.

Zeeland meest stabiel
Wethouders in Noord-Holland, Noord-Brabant en Zuid-Holland hadden het in de afgelopen collegeperiode het hardst te verduren. Als ergens wethouders moeten vrezen voor hun politieke leven dan is het wel in deze provincies. De provincie Zeeland is de meest stabiele provincie gebleven voor wethouders. De wethouders die in 2014 zijn benoemd in de colleges in Zeeland hebben vrijwel allemaal de rit uitgezeten. Zeeuwse wethouders worden nauwelijks weggestuurd, en vertrekken evenmin tussentijds voor een andere (politieke) baan of burgemeesterschap.