‘Effe’ Holwerd aan zee leggen

Dankzij een gat in de dijk ligt Holwerd straks weer bijna aan zee. Vier bewoners van het krimpdorp zien in dit wilde plan een economische boost voor de Friese noordkust. Deel één in een nieuwe serie over burgers die regionaal het voortouw nemen in de participatiesamenleving.

Burgerparticipatie
Serie over hoe burgers vorm en inhoud geven aan de participatiesamenleving in hun directe omgeving.

Ze waren aan het participeren in de samenleving zonder er erg in te hebben. Maar toen, in september vorig jaar, kwam de Troonrede waarin de regering spreekt van een participatiesamenleving die de verzorgingsstaat vervangt. ‘Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving.’

Vanaf dat moment bekroop de vier leden van de werkgroep ‘Holwerd aan Zee’ het gevoel aan het participeren te zijn, een gevoel dat hen werd ingegeven door ‘bestuurders en ambtenaren’, schrijven ze, de Statenfractie van het CDA voorop. Wat in Holwerd aan het gebeuren is, zo klonk het, is niet zó maar een beetje participeren, het is hét voorbeeld van de participatiesamenleving.

Wat gebeurt er in Holwerd? Drie inwoners en een ambtenaar van de gemeente werken op vrijwillige basis aan een plan dat ze ‘Holwerd aan Zee’ (HaZ, zie kader) hebben gedoopt. Wordt HaZ werkelijkheid, dan verandert Holwerd in pakweg tien jaar tijd van ‘een dorp waar het alle dagen zondag is, zo stil’, en waar ’s lands goedkoopste, vrijstaande woning voor 48.000 euro wordt aangeboden, in een  recreatief-toeristisch centrum met regionale uitstraling.

Twee leden van Dorpsbelang uit Holwerd, voorzitter Hessel Hiddema en Theo Broersma, woonden twee jaar terug een presentatie bij van een architectenbureau. Dat had, voor het hele noordelijke kustgebied, scenario’s uitgewerkt om beter het hoofd te bieden aan de krimp. In een ervan was sprake van een gat in de zeedijk. Hiddema: ‘Theo en ik keken elkaar aan en knikten: dit is het.’

Dorpsbelang had in de loop der jaren vele plannen voor Holwerd gezien en gemaakt; nooit was er iets van terechtgekomen. Hoe anders was de gedachte aan een doorgestoken primaire waterkering; dit bood perspectief, vooral omdat daarmee de Friese binnenwateren en de Waddenzee met elkaar konden worden verbonden. Holwerd zou niet langer eindpunt zijn van de doodlopende Holwerter Feart, maar onderdeel van een rondje. Dat vindt de pleziervaart leuk.

Drempel
Hiddema en Broersma zochten contact met Marco Verbeek, eigenaar van de plaatselijke supermarkt en conceptontwikkelaar voor retail en horeca. Ook iemand die al langer bezig was om Holwerd op te kaart te zetten. Gemeenteambtenaar Jan Zijlstra complementeerde de club.

Onderling overleggen, ideeën uitwerken en steeds weer aanpassen, grondeigenaren polsen, maatschappelijke organisaties inlichten, statendelegaties rondleiden, haalbaarheidsonderzoek aansturen, financiering zoeken, presentaties maken, dorpelingen informeren… – HaZ ging de vier niet in de koude kleren zitten. Eens per week vergaderen werd een paar keer. Het laatste jaar waren de vier ieder ongeveer drie volle dagen per week druk met HaZ. Zijlstra stak er al zijn vrije tijd in, Broersma nam vrije dagen op, Hiddema en Verbeek huurden extra krachten in om hun zaken te laten draaien. De drempel is al een tijdje overschreden, vinden ze, de reden om vanaf deze zomer de helft van de uren in rekening te brengen bij provincie en gemeente. Verbeek: ‘De andere helft blijven we op vrijwillige basis doen.’

Leefbaarheid
Wat drijft hen? En handelen ze niet ook uit eigen belang? Supermarkt­eigenaar Verbeek knikt: als HaZ doorgaat, zal zijn omzet allicht toenemen, maar dat geldt ook voor de andere ondernemers. ‘Mijn drijfveer is de leefbaarheid van het dorp. Die moet nodig worden vergroot.’

Pootgoedteler Hiddema wuift het idee weg dat hij het zou doen om van zijn grond af te komen. ‘Die is juist goed. Maar voor mij en de andere eigenaren zijn er mogelijk­heden elders. We gaan dat netjes regelen, niemand moet er natuurlijk op achteruit gaan, maar er iets op verdienen hoeft ook helemaal niet. Aan een plan als dit moet je gewoon meewerken, het doet een hele gemeenschap goed.’

Zijlstra, tot voor kort CDA-fractiel­eider in de recentelijk opgeheven Midden-Friese gemeente Boarnsterhim, doet het uit puur enthousiasme. ‘Mooi om aan een prachtig plan als dit iets bij te kunnen dragen.’ Broersma ten slotte: ‘Je moet gek zijn om dit te doen, anders doe je het niet.’ De anderen knikken: zo is het.

Een idee uitwerken tot een conceptplan en daarbij nog brede maatschappelijke steun vergaren ook. Is dat niet meer iets voor een overheid? Of voor een adviesbureau, in opdracht van een overheid?

Gemeenteambtenaar Zijlstra legt uit hoe het nogal eens werkt in Dongeradeel (24.000 inwoners), met Dokkum (13.000) als grootste plaats en enige stad. Alle grotere dorpen hebben een Dorpsbelang, in totaal zijn er liefst 21 van die clubs. ‘In het ene dorp gaat het alleen over hondenpoep en losliggende stoeptegels. Mensen bellen Dorpsbelang en de zaak wordt geregeld. In een ander dorp pakken mensen onder aanvoering van Dorpsbelang de jachthaven aan. Hier in Holwerd komt net een multifunctioneel centrum gereed, grotendeels tot stand gebracht door vrijwilligers.’

Geen geld
Vaak gaat het om zaken waarvoor de gemeente geen geld over heeft, maar waarvan de gemeenschap zegt: wij willen het toch. Als de gemeente dan instemt, gebeurt het op eigen kracht. ‘Zo’n project als Holwerd aan Zee hebben we nog niet eerder meegemaakt. Uitzonderlijk groot.’

Hiddema: ‘Werken aan je eigen omgeving is ook iets Fries. Het zit in de aard van de mensen hier.’ Zijlstra: ‘En de Waddenvereniging wil juist de input van onderaf hebben. En zo is het bij de meeste organisaties tegenwoordig: bottom-up werken, aansluiten op wat de burgers willen. Draagvlak verzekerd.’ Wijzend naar Verbeek: ‘Hij krijgt meteen een afspraak met een gedeputeerde, sneller dan een wethouder die zou kunnen maken.’

Begin april is HaZ aan het dorp gepresenteerd, tijdens het tweede, openbare gedeelte van een vergadering van Dorpsbelang. 120 man in de zaal. Voorzitter Hiddema: ‘Na afloop vroegen we de mensen of ze er iets in zagen. Een oorverdovend applaus volgde. Het gaf ons de drive om ermee door te gaan.’

Broersma: ‘Belangrijkste kritiekpunt was dat de brug die nodig is, kan openstaan. Dan betekent wachten. Nou, dachten we: als dat het is.’ En wat als je onlangs voor weinig bent neergestreken in het altijd verlaten Holwerd, genietend van de permanente rust? Hiddema: ‘Dan kom je niet van hier.’

In december is de haalbaarheids­studie klaar. ‘Ongelooflijk spannend wat daar uitkomt’, zegt Hiddema: ‘Niet alleen voor Holwerd – want het zou natuurlijk onzin zijn om 200 miljoen te steken in een dorp van 1.600 zielen – maar op veel grotere schaal. Van dit plan gaat de hele regio profiteren.’

Geul verbindt wad met binnenmeer
Anders dan de naam doet vermoeden komt Holwerd met ‘Holwerd aan Zee’ (HaZ) geenszins aan zee te liggen. Holwerd en de zee blijven waar ze zijn, zo’n 1,5 kilometer van elkaar gescheiden. Met HaZ raken ze wel met elkaar verbonden. Er komt een gat in de tussengelegen zeedijk, waardoorheen vanaf het wad door de kwelders heen een 50 meter brede geul komt, die binnendijks uitmondt in een getijdemeer. Aan de zuidwestkant van het meer komen een boulevard en jachthaven, tegen de oude dorpskern aan. Noordelijker, tegen de zeedijk aan, komen een strand, een natuur- en recreatiegebied en een hotel. Er ontstaat een zoetzoutwatermilieu waardoor de soortenrijkdom toeneemt. HaZ geniet volgens de gelijknamige werkgroep brede steun, bij overheden en maatschappelijke organisaties en onder grondeigenaren. Er zou al serieuze belangstelling zijn om de nieuwe voorzieningen te gaan exploiteren. De kosten voor HaZ worden voorlopig geschat op ruim 200 miljoen euro (aanleg en verwerving), een bedrag dat overheden moeten opbrengen. Die zouden dat grotendeels kunnen door op andere zaken te besparen. Tot ruim vier eeuwen geleden lag Holwerd wel aan zee. Toen kwamen nijvere monniken landwinnen. Hadden ze dat nagelaten, dan was HaZ niet nodig geweest. Maar dat is achteraf.