Van verzorgingsstaat tot participatiesamenleving

Iedereen heeft het er over, zelfs onze nieuwe Koning: burgerkracht. Weg met dat gepamper, gewoon je eigen verantwoordelijkheid pakken. Redeneren vanuit kracht dus. Wat je wél kan. Onze vertrouwde klassieke verzorgingsstaat wordt in rap tempo omgetoverd tot een ware participatiesamenleving. Waarin burgers en overheid, ieder vanuit eigen rol, elkaar gaan versterken. En daarin past een kleiner wordende overheid die zich terugtrekt op haar échte kerntaken.

Mooi gezegd. En leuk bedacht. Maar het huidige topdown acteren – vanuit indrukwekkende beleidstorens ­– naar horizontale samenwerkingsverbanden heb je niet even tussen de soep en de aardappels geregeld. Want wil zo’n fundamentele omslag daadwerkelijk succesvol zijn, dan moet écht voldaan zijn aan de volgende vier cruciale verandervragen:

1. moet het wel?
2. willen we het wel?
3. kunnen we het wel?
4. en tenslotte durven we het dan ook?

Laten we ze eens langslopen. Allereerst het moeten. Iedereen weet dat we de tering naar de nering moeten zetten. Domweg omdat we op een te grote voet leven: iedere dag geven we zo’n slordige €50 miljoen meer uit dat we begrotingstechnisch hebben. En dat betekent dus ook een compacte overheid. Met minder ambtenaren en een soberder pakket aan dienstverlening. Maar ook al zouden die €’s niet zo schaars zijn, dan nog zouden we moeten krimpen vanuit het oogpunt van het toekomstige aantal handen aan het bed. Lastig voor te stellen met de oplopende werkeloosheid vandaag de dag. Maar deskundigen voorspellen dat we over minder dan een decennium bij ongewijzigd beleid te kampen krijgen met forse tekorten op de arbeidsmarkt. Vooral als gevolg van de dan oplopende vergrijzing.

Dan als tweede het willen. Dit wordt lastiger. Nu komt het al wat dichterbij. Want dat betekent een verandering van houding en gedrag. Waarbij de overheid uit haar ivoren toren moet komen en de dialoog met de burger moet aangaan. Om zo de slag te maken van het verticale acteren – redenerend met een hoog ‘we-weten-wel-wat-goed-voor-u-is’ gehalte – naar het meer horizontale netwerken . Gebaseerd op onderlinge complementariteit. En dat betekent dus cocreatie: in onderlinge dialoog kijken hoe we elkaar kunnen versterken. Spreekt voor zich zo’n proces vraagt om gelijkwaardigheid van de deelnemers, wederkerigheid, openheid en vertrouwen. Maar ook om common ground, enthousiasme en daadkracht.

Dan als derde het kunnen. Eerst eens even iets over de mate waarin we geëquipeerd zijn. Ons opleidingsniveau. In de afgelopen halve eeuw met een factor acht (!) gestegen. Jawel. Je zou dus denken: dat zit wel snor. Maar de vraag is terecht of we dan wel de juiste competenties hebben? Want laten we wel zijn: écht cocreatie vraagt om andere kwaliteiten dan het in elkaar draaien van een gelikte beleidsnota. Lekker veilig, van achter dat glimmende bureau. Dan heb je geen studiebollen nodig die alles van één onderwerp weten, maar mensen die er op uit gaan. Die vanuit de échte werkelijkheid het onderlinge debat opzoeken. Die elkaar durven aan te spreken. Om zo die horizontale samenwerkingsverbanden te smeden. Gericht op dat gemeenschappelijke hogere doel.

En natuurlijk gaat de techniek – ondersteund door het enorme succes van smartphones, tablets en apps – ons daarbij gaat helpen. Opdat er zo bewegingen gaan ontstaan vanuit die gebruikersgroepen zélf. Gebruikmakend van zoals dat in de volksmond heet ‘de wisdom of the crowd’. En hier kunnen we leren van de financiële wereld. Waarbij we als consumenten in het afgelopen decennium toch maar mooi een deel van de taken van de bankmedewerkers hebben overgenomen in ruil voor snelheid, betrouwbaarheid en toegankelijkheid. Met een participatiegraad van meer dan 90%. En dat terwijl heus niet iedereen even enthousiast is over het bankwezen. To put it mildly!

En dan last but not least het durven. Wat mijns inziens alles te maken heeft met daadkracht en lef. Met anders durven handelen. Maar ook met kwetsbaarheid. En dus ook je eigen positie ter discussie durven stellen. Niet meer redeneren vanuit het instituut, maar vanuit het vraagstuk! Maar ook ophouden met het zoeken naar een schijnwereld met schijnzekerheden.

Veel te doen dus! Mijns inziens is één ding hierbij cruciaal: laten we niet weer in de val trappen door deze transformatie op dezelfde klassieke wijze aan te pakken als al die voorgaande veranderingen. Laten we leren van de wijze les van goeroe John le Carré: a desk is the most dangerous place from which to view the world. Een see-feel-change benadering dus in de sfeer van de slogan the message is the medium. Cultuurveranderingen zit ‘m namelijk niet in het er over praten, maar het gewoon doen. Iedere dag weer opnieuw. Uiteraard met veel plezier!