Jan de Ongeduldige

Jan van Zanen (VVD) volgt Annemarie Jorritsma (VVD) op als voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Een wethouder, een burgemeester, een raadslid en een persmuskiet laten hun licht schijnen over de 54-jarige burgemeester van Utrecht.

Herbert Raat viel niet van zijn stoel toen hij vernam dat partijgenoot Jan van Zanen voorzitter zou worden van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, VNG. Echt iets voor hem, vond de VVD-wethouder in Amstelveen. ‘Toen ik net wethouder was, ging ik met Van Zanen naar een VNG-bijeenkomst. Ik kom als woordvoerder van Aboutaleb en Asscher uit Amsterdam, en daar is de VNG niet nummer 1. Dat is toch meer de G4. Maar voor Van Zanen, die al langer burgemeester van Amstelveen was, was de VNG dat wel. Heel bestuurlijk Nederland loopt er rond en dat is voor een netwerker als Jan het mooiste wat er is. Hij vindt dat echt heerlijk. Praatje maken, handen schudden, namen en gezichten onthouden. Hij is met recht een makelaar in relaties en onderhoudt ze van Haren tot Vlissingen’, aldus wethouder Raat.

Dat Van Zanen zich als een vis in het water voelt bij de VNG, heeft ook VNG-vicevoorzitter en CDA-burgemeester van Nijmegen Hubert Bruls (49) mogen ervaren. ‘Het voorzitterschap is Jan van Zanen op het lijf geschreven. Hij kan goed omgaan met klein en groot en voelt zich nergens te groot voor. Dat straalt hij ook uit. Maar het is wél een forse uitdaging hoor voor de burgemeester van Utrecht. Je doet de VNG er niet even bij. Je bent namelijk niet alleen voorzitter van de vereniging maar ook het eerste gezicht naar Den Haag. Dat kost tijd, meerdere dagdelen in de week. Ik heb het zelf als vicevoorzitter ervaren en gezien hoe Annemarie Jorritsma dat deed. Maar hij zal zich daar goed van bewust zijn. Tijdens de sollicitatieprocedure was het ook heel duidelijk: dit kost je tijd.’

Jovialiteit als masker
Tijd die Van Zanen moet gebruiken om een ferme voorzitter te zijn, zonder Den Haag van zich te vervreemden. ‘Dat is de grootste valkuil voor iedere voorzitter van de VNG’, aldus Hubert Bruls. ‘Een voorzitter moet op momenten richting Den Haag de belangen en het geluid van de gemeenten laten horen en zijn tanden laten zien. Dat wordt verwacht en dat is soms nodig. Maar je moet altijd de verbinding blijven houden. Want er moeten ook zaken worden gedaan met het rijk.’ Die balans vinden is geen sinecure, aldus Hubert Bruls.

‘Gemeentepolitiek is doorgaans praktisch van aard. Den Haag is harder. De partij-ideologische strijd speelt een rol. Dat merk je in contacten met departementen. Het gaat er steviger aan toe.’ Volgens Bruls kan Van Zanen bij uitstek die VNG-voorzitter met twee gezichten zijn: ‘Hij is joviaal, maar dat wil niet zeggen dat hij met zich laat dollen. Hij is wel heel scherp, hoor. Ik denk weleens dat zijn jovialiteit voor de buitenwacht maskeert dat hij scherp en soms zelfs hard kan zijn.’

Van Zanens jovialiteit is in ieder geval een excellent middel om de verhoudingen binnen de gemeenteraad en het college werkbaar te houden, zegt wethouder en locoburgemeester Herbert Raat (48) in Amstelveen. ‘In die zin is hij echt een onmiskenbare VVD’er. Je kunt zeggen: het is snel oppervlakkig, maar de zaken worden niet onnodig geproblematiseerd en mensen niet zuur gemaakt. Als het goed misgaat, toch de humor erin houden. Het is soms heel erg wat er gebeurt in een dorp of een stad, maar de sfeer moet wel goed blijven. Jan weet als geen ander dat alles drie weken later weer is opgetrokken.’

Humoristisch en benaderbaar, maar ook ongeduldig, weet wethouder Herbert Raat. ‘Dat kan mensen op de zenuwen werken en misschien heeft hij er soms zelf ook last van. Dat is wel een gevaar. Hij heeft zijn handen vol aan een stad als Utrecht en dan ook nog de VNG erbij. Hoe zorg je ervoor dat je de zaken niet afraffelt? Dat raadsleden niet gaan zeggen: “Hij is toch burgemeester van Utrecht, wat doet hij dan zo vaak in Den Haag?” Maar goed, zijn voordeel is wel dat hij dag en nacht in touw is. Of het nu Utrecht of de VNG is, iedereen krijgt waar voor zijn geld.’

De inwoners van de gemeente trouwens ook, herinnert Herbert Raat zich. ‘Als je met Van Zanen door het winkelcentrum liep, dan was het echt een feest. Iedereen kent hem en op een vrolijke manier. Dus niet van: “We hebben nog een appeltje met jou te schillen”, maar: “Wat leuk dat je er bent, kom binnen.” Daar word je blij van.’

Persoonlijke drama’s
Zeker, Jan van Zanen is benaderbaar en een excellente manager van relaties, maar dan wil niet zeggen dat hij alles wat ‘zijn’ Utrecht bezighoudt ook scherp in het vizier heeft, zegt PvdA-fractievoorzitter in de Utrechtse gemeenteraad Marleen Haage (35). ‘Jan van Zanen is inderdaad een echte VVD’er. Hij is erg goed in de relaties. Hij voelt zich helemaal thuis in een bestuurlijke omgeving of bij het bedrijfsleven, maar hij weet niet altijd wat er buiten die groepen speelt. Daar moeten we hem dan op wijzen, maar goed dat is ook ons vak als raadslid. Dan zien je hem slikken, maar uiteindelijk pakt hij het wel op en dan gaat het ook goed. Wat dat betreft is hij burgemeester van alle Utrechters. Soms kom je als raadslid persoonlijke drama’s tegen die je niet per se in de media wilt hebben, maar waar de burgemeester wel iets aan moet doen. Dan bel ik hem en dan doet hij dat altijd. Dat is erg fijn. Hij deugt.’

Meer dan de benaderbaarheid van Van Zanen herkent Marleen Haage ‘s mans ongeduld en soms zijn felheid. ‘En ik ben benieuwd hoe dat past in de VNG’, zegt de PvdA-aanvoerster in Utrecht. ‘Zijn ongeduld past wel een beetje bij de Utrechtse raad. We zijn jong en ambitieus en soms ook ongeduldig. En Van Zanen heeft dat ook. Als een debat hem te lang duurt, dan zie je dat aan zijn nonverbale communicatie. Dan gaat hij zuchten en jagen. Ik vind dat zelf wel leuk, want ik houd ook niet van langdradige verhalen. Maar de VNG? Daarin zitten vierhonderd gemeenten met al hun verschillende belangen. Zo’n club is per definitie stroperig.’

Van Zanen is op zijn tijd ook fel, weet Marleen Haage uit ervaring. ‘Ik daag hem in mijn rol van oppositieleider weleens uit, en dan kan hij giftig worden. Soms een beetje gespeeld, maar soms ook niet. Dat had Aleid Wolfsen nooit. Ik kan mij voorstellen dat hij ook zo fel kan zijn binnen de VNG als er een besluit geforceerd moet worden. Ik vraag mij af hoe de burgemeesters en wethouders daarop zullen reageren.’

Van Zanen-show
Burgemeester Van Zanen zit in Utrecht een gemêleerd college voor, maar wel zonder de PvdA. De partij was in de vorige raadsperiode ook niet langer de grootste van de stad (was GroenLinks en is nu D66), maar leverde wel twee wethouders en de burgemeester (Aleid Wolfsen). Hoe beleeft Marleen Haage vanuit de oppositiebanken de voorzitter van het college en de raad?

De fractievoorzitter van de PvdA: ‘Van Zanen is een voorzitter van de hele gemeenteraad. Hij luistert naar ons en begrijpt ons ook. Zijn eigen VVD maakt het hem soms moeilijker dan wij. Als het gaat om veiligheid kunnen wij de burgemeester bijvoorbeeld goed vinden. Hij is het zelf vaak eens met onze voorstellen, maar in de coalitie zie je dan dat GroenLinks en D66 minder willen en de VVD meer. Wij steunen dan de burgemeester terwijl de coalitiepartijen elkaar in de haren vliegen. Daar moet ik weleens om grinniken. Wat maken jullie het die man soms toch moeilijk.’

Maar burgemeester Van Zanen is flexibel genoeg om zich daar tussenuit te wurmen, zegt Mathijs Steinberger (31), raadsverslaggever bij Algemeen Dagblad/ UN. ‘Van Zanen is veel soepeler dan zijn voorganger, die toch wat stijfjes was. Wolfsen toonde ook weinig emotie. Aan Van Zanen zie je direct hoe zijn gemoedstoestand is. Hij is joviaal, heeft humor en praat gemakkelijk. Ja, een echte VVD’er. Altijd wel een grapje en praatje, waar hij ook is en in welk gezelschap. In het begin van zijn burgemeesterschap in Utrecht plaatste hij zichzelf daarmee wel erg op de voorgrond. Het werd een beetje de Van Zanen-show. Nadat wij erover schreven, is dat volgens mij minder geworden’, zegt Steinberger.

Ook in zijn omgang met de media is de burgemeester van Utrecht volgens Mathijs Steinberger gemakkelijk. De raadsverslaggever heeft Jan van Zanens mobiele telefoonnummer, ‘maar niet voor de scherpe uitspraken of kritiek op anderen. Hij houdt zich redelijk gedeisd’, aldus de raadsverslaggever van AD/UN. Al met al een goede burgemeester, vindt Steinberger. ‘Een VVD’er in een redelijk linkse stad. Daar is hij zich erg van bewust en daar handelt hij ook naar. Hij zet asielzoekers niet op straat.’

Op de rem
Een goede burgemeester, maar niet iemand met innovatieve denkbeelden, vindt Steinberger. ‘Op razend originele ideeën heb ik hem nog niet kunnen betrappen. Hij heeft het hoofdpijndossier van de raamprostitutie op zijn bordje. Wolfsen heeft alle prostitutieramen gesloten en aan Van Zanen de opdracht om de prostitutie weer op te bouwen. Dat gaat ontzettend langzaam. Ik weet dat hem dat ontzettend frustreert, maar hij heeft er vooralsnog weinig schot in gekregen. De sector zelf vindt dat hij op de rem trapt, maar die indruk heb ik niet. Je kunt het hem misschien ook niet kwalijk nemen, want hij moet een prostitutiezone opzetten zonder mensenhandel en criminaliteit. Dat is uniek. Van tevoren had hij denk ik gedacht dit varkentje wel even te wassen.’

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten krijgt dus een Jantje ongeduld aan het hoofd. Is er wat dat betreft zo veel verschil met Van Zanens voorganger Jorritsma? VVD-wethouder in Amstelveen Herbert Raat kent beide partijgenoten. ‘Na haar ministerschap is Annemarie Jorritsma echt iemand geworden die geen blad voor de mond neemt. Ze was ook wel wat gewend.

Ook tijdens de ruzie over het bestuursakkoord met het rijk zat er van haar kant geen woord Spaans bij. Ik denk dat Jan van Zanen voorzichtiger zal zijn. Hij is vooral een verbinder. Annemarie Jorritsma is helemaal gek van Normaal. Als een feestje gezellig wordt, dan zingt ze luidkeels Oerend Hard. Ze komt net als ik uit de Achterhoek, hè? Dat past wel bij haar karakter. Bij Jan van Zanen denk ik niet meteen aan Normaal.’

CV
Jan van Zanen werd op 4 september 1961 geboren in Purmerend. Hij studeerde rechten aan de VU in Amsterdam en aan Cornell in Ithaca, NY. Hij was van 1990 tot 2002 raadslid voor de VVD in Utrecht. Van Zanen won in 1996 als raadslid de Thorbeckeprijs voor politieke welbespraaktheid. Tussen 1998 en 2005 was hij in Utrecht wethouder financiën en economische zaken. Van 2003 tot 2008 was Van Zanen ook voorzitter van de landelijke VVD. Van 2005 tot 2014 was Jan van Zanen burgemeester van Amstelveen. Sinds 1 januari 2014 is hij burgemeester van Utrecht. Tijdens het VNG-jaarcongres kiezen de leden op 3 juni Jan van Zanen tot hun voorzitter.