Burgemeester in Overijssel is een man

Drie jaar geleden raakte Overijssel met het vertrek van Ank Bijleveld (de burgemeester van Hof van Twente werd staatssecretaris in kabinet-Balkenende IV) de laatste vrouwelijke burgemeester kwijt. Vrouwelijke Overijsselse wethouders met burgemeestersambities waren er de afgelopen vier jaar wel, maar zij kwamen in andere provincies aan de bak: Ina Adema werd burgemeester in Veghel en Marijke van Beek in Eemsmond. Twee maanden geleden werd eindelijk de Overijsselse eer gered toen de voormalige Losserse wethouder Jon Hermans vanuit Ridderkerk terugkeerde naar Twente en als burgemeester werd geïnstalleerd in Almelo.

De burgemeester in Overijssel is een man. ‘U strooit zout in de wonde’, zegt de Overijsselse commissaris van de koningin Geert Jansen. ‘Ik probeer met een zekere regelmaat goede vrouwelijke kandidaten in de selectieprocedure mee te laten doen. Wat mij opvalt, is dat wanneer ik met de gemeenteraden spreek over de profielschets men eigenlijk geen zin in de tekst wil opnemen dat bij gelijke geschiktheid vrouwelijke kandidaten de voorkeur hebben. Men wil alleen iets vermelden over de kwaliteit. Daarnaast is het zo dat er relatief weinig vrouwen solliciteren. In Rijssen-Holten was er één vrouwelijke kandidaat op zeventien kandidaten. In Almelo hadden we vijf vrouwelijke kandidaten op dertig sollicitanten.’

Regeerakkoord

Wat volgens Jansen ook niet heeft geholpen om in de 25 Overijsselse gemeenten een representatief aantal vrouwelijke burgemeesters te krijgen, is het regeerakkoord van het vorige week gevallen kabinet-Balkenende-IV. De gemeenteraad maakt uit wie burgemeester wordt, en wanneer gemeenteraden niet kiezen voor een vrouw moet ook de commissaris het daarmee doen.

‘Formeel benoemt de Kroon dus de burgemeester, maar materieel wordt de burgemeester gekozen door de gemeenteraad. Ik werkte als directeur-generaal onder Ien Dales. Zij hechtte veel waarde aan het oordeel van gemeenteraden, maar was ook glashelder dat zij meer vrouwelijke burgemeester wenste. En dus benoemde zij af en toe de nummer twee op de voordracht om dat voor elkaar te krijgen.'

'Ik zou iedereen die in Den Haag hierover de komende maanden gaat, willen adviseren om tot een duidelijker afspraak te komen in het nieuwe regeerakkoord en dat men een keertje niet op een Hollandse manier besluit met een beetje benoemd en een beetje gekozen. Óf men kiest voor de gekozen burgemeester, hetzij door de raad hetzij rechtstreeks, óf voor de benoemde burgemeester met een zware invloed voor de vertrouwenscommissie waardoor er ruimte ontstaat voor de minister en dus ook voor de commissaris om mee te bepalen wie burgemeester wordt.’

Intussen blijft Jansen proberen om vertrouwenscommissies te overtuigen meer vrouwelijke sollicitanten uit te nodigen. Ervaring in het lokaal bestuur lijkt daarbij een voorwaarde. ‘Vertrouwenscommissies beschouwen wethouders als dé kandidaat voor het burgemeesterschap die de klappen van de zweep kent.'

'Ik kan het ook afleiden uit het aantal sollicitanten, de meerderheid is wethouder en in de grote gemeenten is de meerderheid wethouder of burgemeester. Slechts een enkeling zit op een andere bestuurlijke positie of vervult een andere functie. Ik merk wel dat de kring van kandidaten kleiner wordt, terwijl er veel mensen met uitstekende kwaliteiten maar die geen burgemeester of wethouder zijn, lastiger tot de laatste ronde doordringen. Men wil nu eenmaal iemand die de mores kent.’

Anders dan sommige andere commissarissen wil Jansen het waarnemend burgemeesterschap niet gebruiken als werkervaringsplaats voor vrouwelijke burgemeesterskandidaten. Zowel in Losser als Steenwijkerland werden twee ervaren bestuurders - ex-gedeputeerde Jan Kristen in Dinkelland en daarna Wierden en de Dalfser burgemeester Leo Elffers in Steenwijkerland - tot waarnemer benoemd.

‘Een waarnemer moet extra kwaliteiten hebben. Ik kies daarom voor zeer geroutineerde door de wol geverfde bestuurders die ook nog eens geen belang meer hebben in het verwerven van een functie in de nabije toekomst.’ Dat Jansen geen vrouwelijke waarnemers heeft benoemd, is een kwestie van toeval. ‘Ik heb vrouwen op mijn lijstje staan, maar je kunt natuurlijk niet voorspellen wanneer zich een waarnemersfunctie aandient en wie dan kan.’

Wethouders overijssel gewild

Een wethoudersfunctie in Overijssel is de beste garantie om burgemeester te worden. Uit onderzoek van Binnenlands Bestuur blijkt dat van alle 34 wethouders die sinds 2006 benoemd zijn tot burgemeester de meeste afkomstig zijn uit Overijssel. Zeven keer werd een Overijsselse wethouder burgemeester, onder wie twee vrouwen, Marijke van Beek (Haaksbergen naar het Groningse Eemsmond) en Ina Adema ( Deventer naar Veghel).

Op de tweede plaats volgen Noord-Brabant en Gelderland die ieder vijf wethouders leverden voor het burgemeesterschap. Utrecht zag vier wethouders vertrekken om burgemeester te worden, Zuid-Holland drie, Noord-Holland, Drenthe, Friesland en Groningen ieder twee, Flevoland één evenals Limburg. Van de Zeeuwse wethouders solliciteerde geen enkele wethouder succesvol naar het burgemeesterschap. Voor twee wethouders (Ryan Palmen uit het Limburgse Simpelveld en Paul Depla uit Nijmegen) zit een benoeming tot burgemeester in respectievelijk Hilvarenbeek en Heerlen nog in het vat. Hun voordracht ligt op tafel van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken.