Bokkende Dorpskernen

Altijd wat in Lingewaard. De Betuwse fusiegemeente werd de afgelopen jaren getroffen door de ene na de andere crisis. Wat is er aan de hand? Eerste verhaal in een serie over broeierige plekjes in Nederland.

Broeiering Lingewaard

Met de bekendmaking van de nieuwe burgemeester van Lingewaard, Marianne Schuurmans-Wijdeven (52, VVD), is een voorlopig begin van een einde gekomen aan de ‘verstoorde verhoudingen’ in de gemeente Lingewaard. Voorlopig, want Schuurmans zal in de eerste maanden van haar termijn met het rapport Verstoorde verhoudingen van oud-burgemeester van Haarlem Jaap Pop onder de arm alles uit de kast moeten halen om de gemeentelijke organisatie weer op de rails en de raad meer op een lijn te krijgen. 

Schuurmans zal zich ook bezig moeten houden met de procedure voor een nieuwe gemeentesecretaris. De oude werd op non-actief gesteld vanwege de vertrouwenskwestie na het declaratieschandaal rond de vorige burgemeester Harry de Vries (CDA) en is ontslagen. De politiek wil eigenlijk voor de jaarwisseling een nieuwe gemeentesecretaris, zodat een stevig duo klaar is voor de raadsverkiezingen en het daaropvolgende college.

Wat is er in Lingewaard gebeurd? De gemeente ontstaat in 2001 door een onvrijwillige samenvoeging van de gemeenten Bemmel, Gendt en Huissen. De herindeling wordt door velen gezien als wortel van het kwaad voor de huidige status als probleemgemeente. In het rapport van Pop wijt een aantal van de 28 geïnterviewden de erbarmelijke sfeer in de gemeenteraad aan het verleden van Huissen. Een onrustige gemeente met veel verschillende groeperingen en meningen. Het eigenzinnige karakter zou voortkomen uit het feit dat Huissen tot 1816 bij het Duitse Kleef hoorde.

De trots over het verleden leidt tot sterke en onderling verdeelde meningen. ‘In Huissen is men altijd tegen. Daar wil men zelf bepalen hoe het bestuurlijk moet verlopen.’ Dat leidt er weer toe dat ontwikkelingen er heel stroef verlopen, terwijl in Bemmel de zaken juist vlotjes gaan. En dat leidt weer tot tegenstellingen in de raad, aldus Pop.

Een andere oorzaak is de verkiezingsuitslag van 2010. Tot die tijd zitten lokale partijen standaard in de oppositie, maar omdat B06– Lokaal 2000 in 2010 verdubbelde van 4 naar 8 van de 29 zetels mogen zij een wethouder (Hans Schut) leveren, net als een andere lokale partij Lingewaard.NU. Samen met D66 en GroenLinks vormen zij een college. Het oude college zit ineens in de oppositie. De ommekeer veroorzaakt een schok in Lingewaard.

Bonnetjesaffaire
Dan is daar nog de bonnetjesaffaire van burgemeester Harry de Vries. Hij treedt op 25 oktober 2012 af vanwege verkeerd opgegeven declaraties van reis- en representatiekosten. Hij geeft 3.700 kilometer aan autoritten op, terwijl hij met het openbaar vervoer reist. De rijksrecherche heeft de zaak in onderzoek. Deze bonnetjesaffaire is voorafgegaan door een andere bonnetjesaffaire die in 2009 aan het licht komt door onderzoek van B06–Lokaal 2000, aangevoerd door Hans Schut. De Vries, die in 2007 aantreedt, verzet zich heftig tegen het onderzoeksrapport.

De sfeer in de raad wordt ongemakkelijk. De Vries raakt in de formatie zijn politieke taken kwijt aan wethouders en mag alleen nog burgemeesterstaken uitvoeren. Saillant detail is dat Hans Schut ook had gesolliciteerd op het burgemeesterschap. Dat doet de verhoudingen in het college geen goed en zo ontstaan twee kampen: de burgemeester en de gemeentesecretaris versus de lokale wethouders. D66-wethouder Kees Telder valt hier enigszins buiten evenals zijn GroenLinks-collega Bert Frings, die na zijn vertrek naar Nijmegen opgevolgd werd door Barth van Eeten.

Vertrouwenscrisis
Steven de Vreeze (PvdA) wordt op 26 oktober 2012, daags na het vertrek van De Vries, aangesteld als waarnemend burgemeester. ‘Ik begreep dat er veel meer aan de hand was dan alleen het declaratiegedrag van de burgemeester. Er was ook een vertrouwenskwestie met de gemeentesecretaris.’ De Vreeze vraagt Jaap Pop om de situatie in beeld te brengen en die kwam in maart met zijn rapport. ‘Pop is ontzettend helder in zijn analyse. Er was een probleem met het declaratiegedrag van de burgemeester. Maar daarvan heeft elke gemeente wel eens last, net als met een vertrouwenscrisis.

De burgemeester had geen bonnetjes van zijn treinreizen en had dit in autokilometers omgezet. Dat was niet handig en dat wilde hij corrigeren. Zoiets moet je helemaal niet doen, maar in het klimaat van verstoorde verhoudingen werd het al snel een vertrouwensprobleem.’

De voornaamste oorzaak van de ellende is echter de herindeling, vindt De Vreeze. ‘Die is al tien jaar oud, maar politiek-bestuurlijk zijn de voormalige gemeenten nooit verbonden geweest. De verhoudingen in de gemeenteraad zijn daardoor erg scherp geworden. Een botsing van culturen. Na de affaire met de burgemeester werd Lingewaard ineens een probleemgemeente. Maar Overbetuwe, hier aan de overkant, is een zelfde soort gemeente met dezelfde soort kernen en ligging. Toch staan zij goed op de kaart en wij niet. Dat komt doordat wij niet goed in staat zijn gebleken een eenheid te worden.’

De collegecrisis ontstaat door het plan een trolleybus te laten rijden tussen Arnhem en Huissen. ‘De bewoners wilden dat niet. In de raad kregen emoties de overhand. Al snel ging het niet meer over de zaak zelf, maar over de politieke verhoudingen. Er werd besloten tot een referendum en op een gegeven moment was ik genoodzaakt aangifte te doen van bedreigingen’, zegt De Vreeze. ‘Objectief gezien was het een moeilijk dossier, maar daar kun je uitkomen. Hier landde het in een ingewikkelde situatie die niet hanteerbaar was.’

Geleend geld Aan zijn periode als wethouder ging een turbulente periode vooraf, vertelt D66-wethouder Kees Telder. Alle wethouders waren nieuw, dus voor iedereen was het wennen. Financieel staat de gemeente er bovendien niet rooskleurig voor. Na de herindeling is veel gebouwd met geleend geld. Daardoor was er een hoge leningenportefeuille. Die loopt tegen de 100 miljoen. ‘Er moest worden bezuinigd en dus was er weinig geld over om te ontwikkelen. De lokale partijen hadden echter een andere agenda. Hun eigen gemeenschap zat in het gemeentebestuur, dus de kiezers verwachtten iets van ze. Daarop gingen zij zich profileren.’

Als wethouder leer je snel dat je van iedereen bent, vertelt Telder. ‘Ik trad er met open vizier in. Je weet ook niet hoe het normaal gaat. Met beide kampen in het college had ik een goede relatie.’ Telder zat op onderwijs en mobiliteit, B06-L2000-wethouder Schut kreeg naast ruimtelijke ordening en economische zaken ook burgemeesterstaken. ‘Dat was een gevolg van het declaratieschandaal en dat gaf onderling meer spanningen. De Vries ging zich meer op zijn burgemeesterstaken profileren, Schut ook. Ik heb mijn best gedaan er een collegiaal bestuur van te maken, maar de tegenstellingen waren groot.’

Ook Telder ziet in de herindeling de bron van alle onheil. ‘Het was een verstandshuwelijk. Bemmel wilde niet bij Elst, Huissen niet bij Arnhem. Ze kwamen dus bij elkaar uit. Maar de rivaliteit tussen die twee grote kernen haal je er niet zomaar uit. Iedere van de zeven kernen heeft zijn eigen historie en cultuur. Op zich hoeft dat geen belemmering te zijn, maar dan moet je wel elkaars achtergrond respecteren. De kwestie was ook waar de ruimtelijke ontwikkelingen zouden komen. De lokale wethouders wilden meer ontwikkelingen in hun eigen kern en gingen daar acties op uitzetten.’

De raadsverkiezingen van 2014 zouden wel eens een complicerende factor kunnen worden, denkt Telder. Zelf wil hij niet in de raad. ‘Ik vind besturen een mooi vak. De raad vind ik te veel partijpolitiek.’ CDA-fractievoorzitter Theo Peren uit Bemmel, gepensioneerd directeur van een holding in betonmortel, is er zelf niet zeker van of alle dossiers straks wel zijn afgerond om als raad een nieuwe start te kunnen maken. Voor hem staat als een paal boven water dat de problemen begonnen met de bestuurlijke omwenteling van 2010.

‘Schut wilde niet met de oude bestuurders verder, maar de collegepartijen hadden slechts een krappe meerderheid, dus het was wachten tot er iets zou gebeuren. Er zijn toen dingen gebeurd die discutabel waren. Raadsbesluiten werden teruggedraaid. Het was allemaal democratisch, maar het verhardde wel de houding in de raad. Soms was de stemverhouding 15-14. Na twee jaar waren twee wethouders weg en de burgemeester. Toen volgde een stroomversnelling. Het ging om emoties. Niet om de zaak, maar om de man.’

Schone lei
Over de rol van de herindeling is Peren duidelijk: de cultuurverschillen zijn heel groot. ‘Bemmel en Huissen botst. Het zijn de grootste kernen. En dan ging ook nog het stadskantoor van Huissen naar Bemmel na de herindeling. Het werd heel vervelend. Pop heeft geadviseerd zo min mogelijk mensen met een voorgeschiedenis aan de volgende raadsverkiezingen te laten deelnemen. Nieuwe mensen vinden wordt sowieso steeds moeilijker, maar nu we ons zo negatief in de kijker hebben gespeeld, nodigt dat niet uit om in de raad te gaan zitten. Sommigen willen wel op de lijst, maar niet verkiesbaar. Tja, daar gaat het toch wel om. Ik heb me wel afgevraagd of ik nog raadslid wilde blijven, maar je moet niet voor problemen weglopen.’

Secretaris Maarten van den Bos van het afdelingsbestuur van de lokale PvdA merkt geen terughoudendheid bij mogelijke kandidaten. ‘Mensen zijn juist enthousiast. Ook nieuwkomers. De politieke omstandigheden hebben niet meegespeeld. Ze hebben zoiets van: we kunnen en moeten het beter doen en een nieuw Lingewaard vormgeven. Een speciaal punt waar op gelet is: een schone lei.’ De aanbeveling van Pop om personen die geen afstand willen doen van het verleden niet terug te laten komen, is intern meegewogen.’

Fractievoorzitter Hans Wenneker (B06-L2000) vindt dat Pop de problemen in de gemeente goed blootlegt. De emotionele problemen in de raad waaruit de verziekte verhoudingen zijn ontstaan vindt Wenneker de hoofdlijn. In juni 2012 kostte besluitvorming over de trolleybus Lingewaard.NU zijn wethouder Schut en collega-wethouder Janssen de kop. Zij werden vervangen door de partijloze wethouder Dolmans, een coalitie die kan steunen op 19 zetels in de raad.

Wenneker vindt dat de vervanging van het college in 2012 op oneigenlijke gronden is gebeurd. ‘Zaken zijn verdraaid. We wilden de trolley in juni niet in de kadernota, maar in november pas definitief beslissen.  Toch was dat voor anderen reden het college op te blazen.’ De partij van Wenneker zwengelde de declaratieaffaire rond burgemeester De Vries aan, maar kreeg lang geen medewerking. ‘Andere partijen noemden het spijkers op laag water zoeken en doelbewust de burgemeester beschadigen. Maar we hadden wel gelijk. Daarna vonden de anderen ook dat zoiets niet te accepteren was.’

Regelgeving voor declareren werd in januari 2011 aangepast, maar niet nageleefd en ook niet helemaal geïmplementeerd. Volgens Wennekers werd dit ten onrechte op de gemeentesecretaris afgewenteld, waardoor voor haar tegelijk met De Vries het doek viel.

Het huidige college vindt Wenneker een ‘rare constructie’. ‘Beleidsmatig wordt weinig tot stand gebracht. Dat zullen we ook gebruiken tijdens de campagne. Ik vind het een rare aanbeveling van Pop dat je niet over het verleden mag praten, maar alleen over de toekomst. Zo zit politiek niet in elkaar. Je moet verantwoording afleggen aan de kiezers.’

Flexplekken
Dankzij Pop en de gemeenteraad is er een erkenning gekomen van het probleem, vindt waarnemend burgemeester De Vreeze. ‘Ons werd een spiegel voorgehouden en de conclusie was dat we op een doodlopende weg zaten. Het woelige water is daarna iets gekalmeerd.

Schuurmans moet een aantal slagen maken, ook in de verdeling van de verantwoordelijkheden en bij de gemeentesecretaris en bij de griffie. Het ligt ook aan het flexwerkconcept wat hier wordt gehanteerd. Alles loopt door elkaar heen en dat werkt niet. De burgemeester krijgt weer een eigen kamer. Dit proces kan nog jaren duren, maar we zijn op de goede weg. Ik vind het rapport-Pop de belangrijkste agenda voor de komende jaren.’