‘Ons Mevrouw’ Truus Smulders-Beliën brak het glazen plafond

Nederland kreeg zijn eerste vrouwelijke burgemeester in 1946: Truus Smulders-Beliën. Ons Mevrouw was liever huisvrouw gebleven. De vrouwen die twintig jaar later in haar voetsporen traden, hadden wél bestuurlijke ambities. Al waren het vaak allesbehalve verbinders.

Een man

Misschien dat je een ongehuwde vrouw ‘in nood’ nog op een bepaalde positie kon benoemen, maar het burgemeestersambt? Dat ging de mannenbroeders begin vorige eeuw te ver. Hoe kon je nou verwachten dat een vrouwelijke burgemeester ‘een manspersoon bij de kraag zou vatten’, vroeg ARP-oprichter en premier Abraham Kuyper zich af. En als je dan tóch een vrouw kon vinden die haar mannetje stond, dan zou die eigenschap ‘minder aanbevelenswaardig moeten zijn voor het ophouden van de waardigheid van het ambt.’ Genoeg reden voor de Tweede Kamer om in 1904 te bepalen dat de burgemeester een man moest zijn.

Pastoor

In 1930 verdwijnt die man uit de Gemeentewet, maar het duurt tot na de oorlog voordat Nederland zijn eerste vrouwelijke burgemeester krijgt. In 1946 wordt Truus Smulders-Beliën (1902-1966) burgemeester van de Brabantse gemeente Oost-, West- en Middelbeers. ‘Ze was bijna twintig jaar lang de enige vrouwelijke burgemeester. Niemand zei overigens burgemeester. Het was Mevrouw, of Ons Mevrouw. Alleen de pastoor van Middelbeers zei Truus’, zegt Klaas Tammes (74), auteur van De ambtsketen veroverd! De 10 eerste vrouwelijke burgemeesters in Nederland.
Liever was Smulders huisvrouw gebleven. Tammes citeert ‘s lands eerste vrouwelijke burgemeester: ‘Persoonlijk ben ik tegenstandster van huisvrouwen die een beroep uitoefenen, maar wanneer de omstandigheden zo zijn dat de moeder gedwongen wordt de taak van de vader over te nemen, verandert de zaak.’

Bouwvergunning

En de zaak wás veranderd in huize Smulders. Echtgenoot Jan was sinds 1927 burgemeester van Oost-, West- en Middelbeers (de familie bestuurde de gemeente al sinds 1831) en Truus was een gelukkige huisvrouw. In de zomer van 1944 werd Jan door de nazi’s eerst in Vught en later in Buchenwald opgesloten. Hij stierf op weg naar Dachau. Klaas Tammes: ‘Truus stond er alleen voor met vier kleine kinderen. Er moest geld op de plank komen. Twee pastoors in het dorp zeiden: “Truus dat kun je zelf wel”. Ze bevolen haar aan bij minister Beel, die het wel zag zitten. Hij week af van de voorkeur van de commissaris van de koningin, die haar zwager Sjef op nummer 1 had gezet.’ De keuze voor Truus viel in goede aarde. ‘Huwelijken, echtscheidingen, woningen, ze was er voor alles en iedereen. Ze verkocht als tussenpersoon van De Holland van 1859 ook verzekeringen. Je kon bij haar een bouwvergunning krijgen én een bromfietsplaatje.’

Smaakmakers

Tammes valt op aparte burgemeesters. In 2018 publiceerde hij Dwarsligger van beroep over ‘Rolly’ ridder van Rappard, de spraakmakendste burgemeester van Nederland. In 2020 volgde Een verdwaalde intellectueel over Hans Gruijters, ook zo’n paradijsvogel. ‘Ik probeer toch een beetje de burgemeestersbiograaf van Nederland te worden’, lacht de oud-burgemeester van Lienden en Buren. De vrouwelijke burgemeesters in De ambtsketen veroverd! zijn ook van die smaakmakers. Heel apart is de golden retriever (Rixte) die Woudy Veenhof, van 1975 tot 1984 burgemeester van het Friese Barradeel, overal mee naartoe nam. Tammes: ‘Woudy was op sollicitatiebezoek bij de Utrechtse commissaris van de koningin Koos Verdam. Ze had natuurlijk haar hond mee naar binnen genomen. Verdam zag heel slecht en had de binnenkomst van de hond niet opgemerkt. Rixte scharrelde wat in de kamer rond tot zij langs de benen van de commissaris schoof, waarop Verdam uitriep: “Mevrouw, wat doet u nu?”’

Mannenwereld

Oud-burgemeester van Almere Annemarie Jorritsma schrijft in het voorwoord dat vrouwen bij uitstek beschikken over de eigenschappen die een burgemeester nodig heeft. Ze hebben ‘invoelend vermogen, zijn sterk in verbinding en gericht op mensen.’ Dat beeld krijg je niet van de eerste vrouwelijke burgemeesters. Ze lijken vooral overheersend en allerminst verbinders. Tammes: ‘De eerste vrouwelijke burgemeesters moesten wel wat dominant zijn in een mannenwereld. Anders hadden ze het niet gered. Anneke le Coultre in Blaricum ging voor niemand opzij. Tine s’Jacob-des Bouvrie in Leersum ook niet. Truus Smulders maakte in de gemeente de dienst uit. De wethouders schoven op dinsdagochtend aan en kregen te horen wat Mevrouw had gedaan en wat er de volgende week zou gebeuren. Haar zoon Jan vertelde: “Politiek was er in die tijd niet in het dorp. Het was meer van wat Mevrouw zegt is wel goed, dus zo moeten we het maar doen.”’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 12 van deze week.