‘Schrijven als ideale therapie’

Oud-raadslid, -wethouder, -gedeputeerde en -Kamerlid Mark Verheijen onttrekt VVD-nestor Harm van Riel in een biografie aan de obscuriteit. Het edele schrijfwerk was een ‘ideale therapie’ voor het politieke wonderkind uit Noord-Limburg.

Biografie over Harm van Riel van opgestapt VVD-kamerlid Verheijen

Talloze VVD-coryfeeën gaven eind vorige week acte de présence in het gebouw van de Eerste Kamer; heren die senator Harm van Riel (1907-1980) in levenden lijve hadden meegemaakt. De kleurrijke grand old man van de VVD met zijn onafscheidelijke Huifkar-sigaren, bolhoed, slobberpakken van de gebr. Domhoff en horlogeketting. Overgewaaid uit de wereld van Louis Couperus.

In de Eerste Kamer overhandigde oud-bestuurder en gevallen Tweede Kamerlid Mark Verheijen (39) het eerste exemplaar van Harm van Riel. Een rechtse provo aan Van Riels tovenaarsleerling Hans Wiegel. ‘Ik hoop dat Mark zijn politiek-bestuurlijke leven weer kan oppakken’, merkte Wiegel op. Een politiek leven dat hij zelf mede te danken had aan Van Riel, die er in 1965 met een amicebriefje aan de staatssecretaris van Defensie voor had gezorgd dat Wiegel werd afgekeurd voor militaire dienst om voorzitter van de JOVD te kunnen worden. Het vaderland verdiende een sterk leger, maar wel zonder zijn oogappel.

Als we elkaar op een terras op het Haagse Plein ontmoeten, staat net een recensie van Harm van Riel. Een rechtse provo in de Volkskrant. Niemand minder dan de éminence grise van de krant Jan Tromp looft het als een ‘fijn leesboek, ook voor de niet-ingevoerden’. ‘Vooral doordat Verheijen zo goed laat zien hoe Van Riel een voor die tijd – de jaren zeventig – voor onmogelijk gehouden ambitie waarmaakte: de VVD omvormen van een herenclub tot een brede en grote volkspartij die op den duur het CDA opzij zou duwen.’ Senator van 1956 tot 1976 en nestor van de VVD als volkspartij, maar ook vergeten.

‘Het lot van de meeste politici is vergetelheid’, verzucht Mark Verheijen. ‘Er is een straat in Zwolle naar Van Riel vernoemd, maar verder herinnert niets tastbaars aan zijn leven. Geen prijs, geen stichting, geen vergaderzaal. Bij zijn begrafenis in 1980 leek hij al vergeten.’ Hoe dat komt? ‘Zijn erfenis was in de jaren tachtig niet comfortabel voor de VVD, een tijd waarin je lekker jezelf moest zijn. Dat paste meer bij het gedachtengoed van Haya van Someren en vooral Molly Geertsema.’

Bezienswaardigheid
Harm van Riel was allesbehalve een man van het volk, maar hij wist wel hoe de mensen dachten en wat er gezegd moest worden. ‘Wiegel had dat snel door. Daarmee was hij veel uitgekookter dan iemand als Molly Geertsema, die dacht: wat moet ik met die man? Als hij Van Riel in het hiernamaals mocht ontwaren, dan liep hij met een bocht om hem heen, merkte Geertsema een paar jaar na Van Riels dood op. Wiegel was slimmer en wist dat hij Van Riel heel goed kon gebruiken. Politici hebben het er vaak over dat ze de straat op moeten en mensen moeten aanspreken. Van Riel had die straat niet nodig om te weten wat de gewone man ambieerde en wat er onder de zwijgende meerderheid leefde. Dat was bij Bolkestein en Fortuyn ook zo.’

Pim Fortuyn speelde verdienstelijk zichzelf; Harm van Riel. Een rechtse provo lezend, krijg je de indruk dat Van Riel dat ook deed en de bezienswaardigheid speelde. ‘Het was in hoge mate een pose’, zegt Verheijen. ‘Ik denk dat Van Riel zichzelf langzaam maar zeker heeft uitgevonden. Het Drentse accent dat echt niet authentiek kan zijn geweest, de ouderwetse pakken en die bolhoed. Hij zag dat zijn voorkomen een effect had. Hij stond voor tradities, voor instituties, voor orde en gezag. Dat gezag wilde hij verpersoonlijken.’

Gezag dat in de vrijzinnige jaren zestig en zeventig afbrokkelde, maar meebuigen was geen optie voor Van Riel. Zijn hang naar tradities en rechtlijnigheid begonnen hem binnen en buiten de VVD parten te spelen. Verheijen: ‘Van Riel heeft geprobeerd tegen de tijdsgeest te vechten. Die strijd heeft hij verloren. De VVD was hem moe. Dat is ook wel de tragiek van de meeste politici: all political careers end in failure.’

Dutje op achterbank
Harm van Riel. Een rechtse provo is inderdaad een fijn leesboek voor alle mensen over een kostelijk maar bij tijd en wijle ook onsympathiek heerschap. Een ‘totale egoïst’ die ‘het normaal vond dat mensen van alles voor hem deden zonder dat hij er iets voor terugdeed’, aldus Mark Verheijen. ‘Ik heb geen lofzang geschreven. Van Riel schepte er genoegen in om mensen te sarren en tegen zich in het harnas te jagen. Van Riel was tegen alles wat vrijzinnig of vernieuwend was. Alles wat riekte naar de provo’s. Maar net als de provo’s provoceerde hij en ging hij tegen de tijdgeest in. Van Riel wilde alleen de andere kant op. Vandaar de ondertitel een rechtse provo.’ Een man zonder vrinden?

Mark Verheijen: ‘Hij had een clubje getrouwen om zich heen verzameld die heel graag in zijn gezelschap verkeerden en voor wie hij alles overhad.’ Of Verheijen daartoe behoord zou hebben? ‘Dat weet ik niet. Ik had wel graag een kijkje genomen in zijn driekamerflat in flatgebouw Duinwijck aan de Van Alkemadelaan in Den Haag. Overal boeken. Dat keukentje moet een attractie zijn geweest.’

Harm van Riel was senator en bijkans om de hoek van de Alkemadelaan ook gedeputeerde (van 1954 tot 1970) voor Zuid-Holland. Op zijn eigen wijze. ‘Nooit meer dan twee dagen in de week. Hij deed het vooral voor de secretaresse en de chauffeur. Autorijden was niet aan hem besteed. De fiets en de trein trouwens ook niet’, lacht Verheijen. ‘Hij kwam altijd te laat bij een overleg en dwong dan af dat zíjn agendapunten werden besproken en daarna ging hij meteen weer weg.

Zijn collega-gedeputeerde Jaap van Praag heeft nooit iemand gekend die zo, zonder zich iets van anderen aan te trekken, zijn eigen gang ging.’ Dat zou Van Riel volgens Verheijen vandaag de dag ook totaal ongeschikt maken voor welke bestuurlijke of volksvertegenwoordigende functie ook. Als gedeputeerde Van Riel na een copieuze lunch ‘de provincie’ ging bekijken, dan was dat voor zijn chauffeur het signaal dat de baas een paar uur rondgereden wilde worden om op de achterbank een dutje te kunnen doen. Geen haan die daarnaar kraaide.

Onterechte declaraties
Vandaag de dag valt menig bestuurder over een ritje meer of minder. Mark Verheijen kan erover meepraten. Vijf keer had hij zich in 2011 en 2012 als VVD-gedeputeerde in Limburg voor een bijbaan naar de Randstad laten rijden, terwijl hij daarvoor naar later bleek al reiskosten vergoed kreeg. ‘Dat was gewoon stom’, aldus Verheijen, nadat NRC Handelsblad begin vorig jaar zijn doopceel had gelicht en honderden ritten en declaraties had doorgevlooid. Verheijen had volgens de krant als gedeputeerde ten onrechte duizenden euro’s gedeclareerd. De publicatie had desastreuze gevolgen voor Verheijen, die tot dat moment een komeetachtige carrière had gemaakt in bestuurlijk en politiek Nederland. De provincie Limburg oordeelde na onderzoek dat er niets aan de hand was en ook de VVD steunde hun politieke wonderkind. Toen de integriteitscommissie van de VVD evenwel oordeelde dat ‘door de heer Mark Verheijen is gehandeld in strijd met het integriteitskader van de VVD’, verdampte die steun. Verheijen gaf zijn zetel in de Tweede Kamer, die hij sinds 2012 bezette, op.

‘De partij moest mij op dat moment wel loslaten’, zegt Mark Verheijen nu. ‘Het blééf maar doorgaan en de Statenverkiezingen kwamen eraan. Er werd zoveel onzin verteld, maar als ik niet was afgetreden, dan had ik niet alleen mijzelf maar ook de VVD naar beneden getrokken.

Uiteindelijk is het daarna allemaal weer goed gekomen; ik doe nu ook weer van alles voor de partij.’ Na zijn vertrek uit de Tweede Kamer in februari 2015 stonden de media in de rij om het Grote Mark Verheijen Verhaal te mogen optekenen. Maar hij gaf geen krimp. ‘Ik ben blij dat ik heb gewacht tot ik een nieuw verhaal had. Als je mij een half jaar of een jaar geleden had gesproken, dan was ik misschien nog boos geweest en had ik mij afgevraagd: had ik maar dit of dat. Ik kan wel naar anderen wijzen, maar ik heb mijzelf schijnbaar kwetsbaar gemaakt voor aantijgingen van fraude. Als je kijkt naar de laatste onderzoeken, dan zat de vork anders in de steel.

In een tweede rapport van de integriteitscommissie ben ik van alle blaam gezuiverd. Ik heb bijvoorbeeld die fles wijn van 127 euro niet gedeclareerd, maar als zo’n verhaal in een stroomversnelling komt, dan raakt alle nuance zoek. Je hebt mensen die zijn afgetreden en zich de rest van hun hele leven blijven verdedigen. Ik ga dat niet doen. Alle onderzoeken zijn kraakhelder en laat die maar voor zich spreken.’

Afkicken
Het schrijven van Harm van Riel. Een rechtse provo in Venlo, Barcelona en een huisje langs de Moezel ‘was een ideale therapie’, zegt Verheijen. ‘Ik heb vanaf mijn twintigste in de politiek gezeten, waarvan negen jaar fulltime. In de politiek heb je altijd prikkels. Het schrijven van een boek is het tegenovergestelde. Ideaal om af te kicken van de politiek. Maar ik ga niet voor de rest van mijn leven schrijven. Ik houd nog steeds van de publieke zaak.’

Anderhalf jaar uit beeld heeft Verheijen ook een beter zicht gegeven op de zin en onzin van de politiek. ‘Dat is heel moeilijk voor politici hoor. Als je in één keer uit de politiek wordt gebonjourd, dan word je echt gedwongen om je af te vragen: waarom deed ik dit ook weer? Wat is belangrijk en wat niet? Uiteindelijk heeft het mijn politieke overtuigingen versterkt. Het had niet op deze manier gehoeven, maar wellicht kan ik later zeggen dat alle ellende ook ergens goed voor is geweest.’ 39 jaar, raadslid geweest, wethouder, gedeputeerde, Kamerlid, auteur van een fraaie biografie.

En na alles wat er is gebeurd niet uitgekeken op de publieke zaak. Is het nu geen excellent moment om na te denken over het burgemeesterschap van een mooie stad? Mark Verheijen: ‘Het is nu goed om echt iets anders te doen. Ik heb politieke ervaring op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Die ervaring ben ik niet kwijt, wat mensen ook over mij schrijven. Ik ben door de kwestie rond de declaraties rustiger en evenwichtiger geworden. Het heeft mij ook sterker gemaakt. Laten we even rustig afwachten. Het voordeel van mijn leeftijd is dat ik niets overhaast hoef te doen.’

CV
Mark Verheijen werd op 14 augustus 1976 geboren in het Noord-Limburgse Baarlo. Hij studeerde in Nijmegen geschiedenis en wijsbegeerte (de laatste studie maakte hij niet af). Verheijen ging na zijn studie aan de slag bij Deloitte. In 1998 werd hij raadslid voor de VVD in de toenmalige gemeente Grubbenvorst. In 2001 werd hij raadslid in Venlo. In 2006 werd Verheijen er wethouder (tot mei 2011).

Verheijen was van 2003 tot 2007 en van 2010 tot 2011 ook Statenlid in Limburg, waarna hij in mei 2011 gedeputeerde werd in Maastricht. Van april 2008 tot juni 2012 was hij vicevoorzitter/ waarnemend voorzitter van de VVD. In september 2012 werd Verheijen lid van de Tweede Kamer. Begin vorig jaar kwam hij in opspraak vanwege onjuist declaratiegedrag. Mark Verheijen vertrok op 25 februari 2015 uit de Kamer. De biografie Harm van Riel. Een rechtse provo wordt uitgegeven door Boom en kost €22,50.