Geheime stem over burgemeester

Het Nederlands Genootschap van Burgemeesters is voorstander van een hoofdelijke stemming. Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken ook. Deze probeerde dit in de Gemeentewet te regelen voor de herbenoeming van de burgemeester.

Het lijkt een kleinigheid, maar in deze kolommen werd al betoogd dat het hier gaat om een uiterst principiële kwestie. Het raakt ook aan de discussie over de aard van het burgemeestersambt. Moet de burgemeester worden gezien als een ‘gewone’ politieke ambtsdrager, zoals een minister of een wethouder, of heeft de burgemeester vanwege de Kroonbenoeming een afwijkende positie en moet dat ook worden gekoesterd?

Bij een hoofdelijke stemming moeten raadsleden kleur bekennen en publiekelijk aangeven of ze wel of niet verder willen met de burgemeester. Als de burgemeester dan toch wordt herbenoemd, dan zijn de tegenstanders bekend en kan dat de politiek-bestuurlijke relaties behoorlijk bederven. Bij een hoofdelijke stemming kunnen raadsleden dan ook gaan twijfelen en aarzelen of ze wel het achterste van hun tong moeten of kunnen laten zien.

De Vereniging van Griffiers en anderen pakten het punt op en ook de Tweede Kamer. Bij amendement-Fokke c.s. werd het voorstel van Plasterk weer uit de wet gehaald. Maar ook werd bij amendement geregeld dat bij de benoeming van wethouders en herbenoeming van burgemeesters er voortaan schriftelijk en geheim moet worden gestemd. Het betekent in de praktijk dat de ambten van burgemeester en wethouder sterker naar elkaar toe worden getrokken. Voor de herbenoeming van de burgemeester betekent het dat er werkelijk draagvlak moet zijn en geen andere motieven – zoals wel of niet publiekelijk kleur bekennen – een rol mogen spelen.

Tot nu werd een en ander overgelaten aan de autonomie van de gemeenten. De Gemeentewet kent twee stemprocedures en bij benoemingen van wethouders en de herbenoemingsaanbeveling voor de burgemeester koos de ene gemeente voor de hoofdelijke en andere voor de schriftelijke. Staande praktijk is dat bij benoemingen schriftelijk wordt gestemd, maar er is wel iets voor te zeggen om bij de benoeming van politieke functionarissen meer openheid te betrachten. Om die reden werd soms gekozen voor de hoofdelijke stemming.

In het kader van de herbenoeming van de burgemeester sloop daar echter een oneigenlijk element in. Schriftelijke stemmingen leveren meer risico op. Coalities kunnen niet op voorhand en met sluitende zekerheid een meerderheid organiseren. En zo kwam het voor dat na het functioneringsgesprek met de burgemeester alles in kannen en kruiken leek, maar de herbenoeming toch niet doorging, omdat een aantal raads­leden bij de schriftelijke stemming uit de boot viel. De minister ging toen een circulaire sturen waarin de hoofdelijke stemming van harte werd aanbevolen. De cdk’s drongen sterk aan op hoofdelijke stemming. En het Genootschap probeerde tevergeefs de hoofdelijke stemming in de wet te krijgen.

Dat oneigenlijke element is nu verdwenen. Op 1 februari treedt de aangepaste Gemeentewet in werking. De circulaire van de minister moet worden aangepast. De cdk’s moeten hun voorlichting wijzigen. En bij de besluiten die in de periode tot 1 februari worden genomen ligt het voor de hand dat de schriftelijke stemming alvast als regel wordt aangehouden.