‘Kabinet kort gemeenten te hard’

De bezuinigingen die Rutte II de gemeenten wil opleggen zijn te fors. Structurele ontwrichting dreigt. Vrij vertaald is er volgens de adviesraden Rob en Rfv zelfs sprake van onbehoorlijk bestuur.

Die harde kritiek uiten de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) en de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in een vandaag aan de minister van Binnenlandse Zaken gestuurde brief. Daarin gaan ze in op de gevolgen van het regeerakkoord voor de decentrale overheden.

Structurele ontwrichting

Bezuinigingen en hervormingen op terreinen als zorg en werk, omvangrijke decentralisaties mét kortingen en een ingrijpende hervormingen van het openbaar bestuur zullen volgens de raden aanzienlijk effecten op gemeenten hebben. Met name de stapeling van effecten baart zorgen, vooral omdat het uiteindelijk gaat om de zorg voor burgers. ‘Het past niet bezuinigingen eenzijdig af te wentelen op de verantwoordelijkheid van met name gemeenten. Financiële verhoudingen moeten niet verworden tot machtsverhoudingen. Het gevaar is anders niet ondenkbeeldig dat dit leidt tot structurele ontwrichting van de bestuurlijke en financiële verhoudingen.’

Gemeentelijke schaalvergroting

De raden maken in hun gezamenlijk advies bezwaar tegen een aantal voorgenomen maatregelen die gemeenten hard gaan treffen, zoals het afschaffen van het btw-compensatiefonds (‘innerlijk inconsistent’), het weghalen van geld voor onderwijshuisvesting (‘principieel onjuist’) en het inboeken van besparingen door gemeentelijke schaalvergroting. ‘Het inboeken van besparingen door gemeentelijke schaalvergroting is onvoldoende onderbouwd en in strijd met de beginselen van behoorlijke bestuurlijke verhoudingen’, aldus de raden.

Normeringssystematiek schijnzekerheid

Het kabinet zegt weliswaar vast te houden aan de normeringssystematiek van samen de trap op, samen de trap af, maar door de hiervoor genoemde aanvullende ingrepen wordt de systematiek feitelijk buiten werking gesteld. Met deze aanvullende maatregelen wordt de normeringssystematiek feitelijk omzeild. De normeringssystematiek biedt daardoor slechts een schijnzekerheid.

'De uitkomst van de normeringssystematiek wordt kennelijk niet beschouwd als een evenredige bijdrage van provincies en gemeenten aan de budgettaire problemen van de rijksoverheid. Deze ingrepen ondermijnen het vertrouwen in de rijksoverheid', stellen de raden. Op deze manier is het zefls beter de normeringssystematiek te heroverwegen.

Vijf landsdelen te rigide

Wat het binnenlands bestuur betreft, schets het kabinet een eindbeeld van vijf landsdelen en van gemeenten met minimaal 100.000 inwoners. De raden zijn met de regering van oordeel dat schaalvergroting een logisch gevolg kan zijn van een bepaalde visie op de taken van decentrale overheden, maar de schaalvergroting dient niet voorop te worden gesteld. ‘Eerst zou een eindbeeld moeten worden opgesteld van wat het kabinet qua taken van gemeenten verwacht. Daaruit volgt dan de optimale schaal’, aldus de raden.

Een rigide eindbeeld hanteren, is overigens niet wenselijk. Beter is het om in samenspraak met betrokken maatschappelijke en bestuurlijke organisaties en aan de hand van een aantal ontwerpprincipes te komen tot bestuurlijke veranderingen.

Groter decentraal belastinggebied

In het advies pleiten de raden ook voor een andere bekostiging van decentrale taken: via brede uitkeringen op basis van een globale verdeelsleutel en via een groter decentraal belastinggebied. De groeiende omvang van het lokale taakgebied en de risico’s die gemeenten nu financieel lopen, rechtvaardigen dat. Een groter decentraal belastinggebied is zelfs een voorwaarde voor het welslagen van de in het regeerakkoord neergelegde beleidsvoornemens om enorm veel taken aan gemeenten over te dragen.