Stadslab loopt vaak vast op starre gemeente

Stadslabs, waarin groepjes betrokken burgers de leefbaarheid in de stad vergroten, groeien als kool. Maar hun mentaliteit van handen uit de mouwen botst makkelijk met gemeentelijke procedures.

De opkomst van het stadslab is niet los te zien van de crisis, zegt Jeroen Niemans, mede-auteur van Het nieuwe stadmaken. Daarin neemt hij het nieuwe fenomeen onder de loep. ‘De overheid bezuinigt waardoor er gaten vallen in de openbare voorziening. Uit betrokkenheid nemen de burgers zelf het heft in handen. Tegelijkertijd luistert de overheid beter. Deels uit pragmatisme – het is immers allang fijn als burgers taken overnemen. Maar ook gevoed door neo-liberalisme en ordinaire bezuinigingen treedt de overheid terug.’

Tegelijkertijd is de burger mondiger geworden en beter in staat om zich organiseren, bijvoorbeeld op internet. Inmiddels is er zelfs een positieve besmetting. Burgers zien dat je iets voor elkaar kunt krijgen en kloppen aan bij een stadslab of beginnen er zelf een.

Stroef contact
Toch verloopt het contact met de overheid nog vaak stroef. In Haarlem buigt het stadslab Haarlem Oostwaarts zich als meer dan tien jaar over een betere toegankelijkheid van de stad vanuit Amsterdam en de A9. Dat onderzoek is inmiddels geconcretiseerd in een transformatieplan voor het verrommelde industriegebied Veerpolder naar een gemengd gebied van wonen, werken en behoud van industrie, zegt initiatiefnemer en stedenbouwkundige Arjan Karssen. Maar nog steeds blijft het plannen en praten. ‘De gemeente Haarlem houdt de boot telkens af. Het is een welvarende en behoudende stad die terugdeinst voor ingrijpende veranderingen. Bovendien zien ze ons niet echt als een volwaardige gesprekspartner maar als een luis in de pels.’

Ambtelijke onwil is slechts één van de obstakels waar stadslabs tegenaan lopen. Hoe sympathiek de acties van verontruste burgers ook zijn, vaak is er weinig weet van de complexe bestuurlijke besluitvorming of stroperige regelgeving. Daarbij is het lot van veel stadslabs afhankelijk van de motivatie van zijn oprichters.

Haat-liefde
Volgens Niemans moet je als initiatiefnemer zeker over specifieke expertise beschikken om bij de gemeente aan tafel te zitten. Bovendien gaat aan de realisatie van bewonersplannen niet zelden een kafkaësk besluitproces vooraf. Wethouders die aftreden, de woningcorporatie die toch geen heil ziet in de gezamenlijke moestuin. Bestemmingsplannen die wijzigen, waardoor een tijdrovend ontwerp in de prullenmand kan of een welwillende ambtenaar die na maanden lobbywerk opeens een andere functie krijgt. ‘Praktische doeners houden het dan al snel voor gezien.’

Professionele bureaus
Geen wonder dat verreweg de meeste stadslabs worden getrokken door professionals; veelal architecten, stedenbouwkundigen of communicatie- en organisatieadviseurs. Door de aantrekkende economie staat de toekomst van stadslabs onder druk. De ontwikkeling van leegstaande gebouwen wordt weer opgepakt door de markt. Ook hebben de eerste stadslabs zich inmiddels omgevormd tot professionele adviesbureaus. Al zal dat volgens Alexander Augustus van stadslab Roermond geen grote vaart lopen. ‘De crisis zou voorbij zijn. Nou, Limburg kampt met grote problemen als leegstand, krimp en werkeloosheid, wat zijn weerslag heeft op de steden. Er is voor ons nog genoeg te doen.’

Ook in de grote steden zijn er wijken en initiatieven waar de markt zich niet aan waagt. De invloed van stadslabs is hoe dan ook blijvend is de conclusie van Niemans. ‘In Utrecht en Rotterdam wordt inmiddels geëxperimenteerd met het right to challenge, een formele procedure waarmee burgers alternatieven kunnen aandragen voor gemeentelijke plannen. In Almere mogen de toekomstige bewoners de wijk Oosterwolde helemaal zelf inrichten en vormgeven. Deze ontwikkelingen zijn niet los te zien van de opkomst van stadslabs. De burger heeft niet alleen ontdekt dat hij een stem heeft, maar weet nu ook hij die kan gebruiken.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 10 van deze week (inlog)