VNG of kabinet: wie bluft het hardst?

Het gevecht over het bestuursakkoord draait uit op een gevecht tussen VNG en kabinet met als inzet: wie bluft het hardst?

ANALYSE - Als je blaft, moet je het tegen de goede boom doen. Minister van Binnenlandse Zaken, Piet-Hein Donner (CDA), toch niet de minst gelouterde bewindspersoon, heeft zich in het harde gevecht tussen kabinet en gemeenten over het bestuursakkoord verlaten op een potje moddergooien. Of dat past bij een bestuurder met de ambitie om als vice-voorzitter van de Raad van State te waken over de bestuurlijke verhoudingen in dit land, is een vraag die ook op het VNG-congres gesteld kan worden. 

Blaffen of blaten
Donner is – zo maakte hij zondag in het tv-programma Buitenhof duidelijk – bang dat wethouders en burgemeesters uit partijpolitieke overwegingen woensdag op het VNG-congres tegen het bestuursakkoord gaan stemmen. Alsof alleen lokale bestuurders van landelijke oppositiepartijen als PvdA, D66, SP en GroenLinks tegen de overheveling van taken van Rijk naar gemeenten zijn. Ook talloze lokale bestuurders van de regeringspartijen VVD en CDA zijn tegen de decentralisatie met te weinig geld, met name in het sociale domein, zoals het kabinet die wenst. Zo konden lezers van het Leidsch Dagblad afgelopen weekeinde lezen – op het moment dat Donner waarschuwde op televisie - waarom de Leidse wethouder Jan-Jaap de Haan faliekant tegen het bestuursakkoord is. De Haan is lid van dezelfde partij als Donner. Blaffen kan zo dus al snel ontaarden in blaten.   

Stikken of slikken
Het zou heel wat stoerder zijn geweest als Donner zijn toorn gericht had tot het bestuur van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Het kabinet sloot in april met de VNG-top een onderhandelaarsakkoord. Beide partijen – ook VNG-voorzitter Annemarie Jorritsma – benadrukte daarna herhaaldelijk dat het stikken of slikken was. Er konden geen onderdelen uit het akkoord gehaald worden. Toch heeft de VNG-top dat nu gedaan onder druk van de zich heftig verzettende achterban. Wat de VNG-top betreft stemmen de 418 gemeenten woensdag in de Achterhoek in met het bestuursakkoord, uitgezonderd de omstreden plannen voor het aan het werk helpen van mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt.

Risico
Met deze concessie aan de eigen achterban speelt het VNG-bestuur hoog spel. Als de leden hun gelijk binnenhalen, diskwalificeren ze eigenlijk ook Jorritsma en co als serieuze onderhandelingspartner. In het spel van steeds harder bluffen, is de VNG-top kennelijk niet bang om dit risico te nemen.

Per wet
Blijkbaar is de VNG-top niet echt onder de indruk van de dreigementen van het kabinet. Niet alleen Donner maar vooral ook premier Rutte heeft de laatste weken herhaaldelijk gewaarschuwd: als de gemeenten dit akkoord niet accepteren, is er niets en gaat Rutte de decentralisatie zónder 400 miljoen euro smeerolie voor de gemeenten gewoon per wet regelen. Alsof wanneer het bestuursakkoord door de gemeenten wel wordt geaccepteerd, er niets per wet hoeft te worden geregeld.

Onbestuurbaar
Het bestuursakkoord is niets anders dan een principeafspraak tussen gemeenten en Rijk. Om het akkoord uit te voeren zal het kabinet een groot aantal wetsvoorstellen moeten indienen bij de Tweede Kamer, die onder invloed van de lobby van gemeenten en andere maatschappelijke organisaties zaken kan aanpassen en extra geld en regels kan afdwingen. De Kamer heeft tenslotte het budgetrecht. Of wordt het land – om in de termen van Donner te spreken - met zo’n eigenwijze Kamer die van dit grondrecht gebruik maakt dan onbestuurbaar?