‘Bestuurlijke sanering’ in Echt-Susteren

Geen mediastilte om geslagen wonden te laten helen. Noch een campagne om de imagoschade te repareren. Integendeel: in reactie op de geruchtmakende sinterklaasaffaire, die twee wethouders van zijn gemeente vorige week de kop kostte, kondigt burgemeester Dieudonné Akkermans (CDA) van het Limburgse Echt-Susteren een ‘bestuurlijke sanering’ aan. De tijd van verstoppertje spelen is voorbij, vindt hij. ‘De cultúúr moet veranderen.’

 

Want de sinterklaasaffaire, zegt Akkermans, kan door zijn gemeente bezwaarlijk als incident worden beschouwd. ‘Het gaat onder meer om checks and balances. Zijn die voldoende aanwezig? Hoe scherp zitten we in onze bestuurlijke en ambtelijke rollen? Hoe strak zijn de procedures? Echt-Susteren, en vroeger Echt, komt geregeld in de problemen. En dat is al tien, vijftien, twintig jaar het geval.’

 

Introvert

 

Deels heeft het te maken, vermoedt de burgemeester, met invloeden vanuit het slechts enkele kilometers westwaarts gelegen België. ‘De Belg noemt het dienstbetoon naar de burger. Je kan het ook cliëntalisme noemen: de klant, het individu, centraal stellen in plaats van het algemeen belang. In Echt-Susteren zie je dat ook. De politiek vindt het belangrijk om een stevige relatie te onderhouden met de individuele burger of kiezer. Dan kan de neiging ontstaan om grensverleggend op te treden, waardoor je in situaties terechtkomt die mogelijk op gespannen voet staan met weten regelgeving. Maar in onze maatschappij verdient iedereen een gelijke behandeling. Het mag allemaal niet afhankelijk zijn van ons kent ons.’

 

Het is een weloverwogen keuze van Akkermans om vrijuit te praten over de ‘weeffouten’ in de lokale cultuur, en over de crisis die zijn gemeente doormaakt. Hij hoopt dat andere burgemeesters in de toekomst zijn voorbeeld volgen. ‘Echt-Susteren was altijd introvert, in zichzelf gekeerd. De relatie met de media was krampachtig. Maar voor mij staat wel vast: bij dit soort affaires ontkom je niet aan volstrekte openheid over je handelen.’

 

Niet verhullen

 

Het resultaat van de nieuwe openheid was dat Echt-Susteren relevante stukken over de sinterklaasaffaire op haar website publiceerde. Het gehele dossier, inclusief een intern onderzoek van de directie, is openbaar. Journalisten ontvangen desgewenst een duimendikke map met brieven, onderzoeksrapporten, facturen en prints van interne mailtjes. Een ware trendbreuk, beaamt Akkermans, die in mei 2008 in Echt-Susteren aantrad.

 

Wie A zegt, moet B zeggen, en dus neemt Akkermans zelf ook geen blad voor zijn mond. ‘Het heeft geen enkele zin om hier in bedekte termen over te spreken, om zaken te verhullen of weg te duwen.’ Daarom spreekt hij onverbloemd over ‘een nachtmerrie’ als hij het heeft over de sinterklaasaffaire. En om dezelfde reden noemt hij het ‘een unicum dat wethouders zich als zelfstandig bestuursorgaan hebben opgesteld’. ‘Iedereen gaat gebukt onder deze affaire; de ambtelijke organisatie, de raad, het college. Daarom durf ik mij hierin kwetsbaar op te stellen. Nu we in deze crisis zitten, moet je de problemen ook kristalhelder definiëren.’

 

De sinterklaasaffaire is volgens Akkermans een rechtstreeks gevolg van wat hij noemt ‘collectief systeemfalen’. Niet alleen bestuurlijk, ook ambtelijk zijn fouten gemaakt. Het wordt daarom een kwestie van lange adem om het tij te keren, zegt de burgemeester. ‘Minimaal duizend dagen’ gaat het duren, voorspelt hij. ‘Deze wending, deze turnaround, heeft tijd nodig.’

 

Spanning

 

Meteen nadat hij was geconfronteerd met de affaire, besloot Akkermans zijn eigenstandige positie als burgemeester in te nemen. Hij had weinig keus. De zaak binnen het college bespreken was moeilijk, omdat twee van de zes wethouders persoonlijk betrokken waren. In de woorden van Akkermans was het college hierdoor ‘geestelijk gegijzeld’.

 

De burgemeester gelastte een intern onderzoek, liet een accountant de financiële rechtmatigheid van de subsidieverstrekkingen beoordelen, vroeg om extern juridisch advies en schreef intussen een brief naar minister Guusje ter Horst (Binnenlandse Zaken, PvdA). In de brief nam hij afstand van de twee wethouders. ‘Dat gaf een heleboel spanning.’

 

Toch kreeg de burgemeester vanuit de oppositie in de raad het verwijt dat hij zijn partijgenoot wethouder Peter Pustjens de hand boven het hoofd wilde houden. Hierbij werd gerefereerd aan Akkermans’ functie als voorzitter van het CDA Limburg. ‘Je hebt als burgemeester misschien ook wel te weinig bevoegdheden, te weinig een positie, om niet kwetsbaar te worden ten opzichte van de politiek. Ja, ik bén voorzitter van de Kieskring CDA-Limburg. Daar ben ik trots op, en bij mijn aanstelling vond men dat vorig jaar ook een pre. Tegen de insinuatie ‘het is allemaal één partij’ kan ik me heel moeilijk verweren. Los daarvan beschouw ik het als een uitlating die past bij een heksenjacht op mogelijke schuldigen. Ik kijk bij problemen liever naar de oorzaken.’

 

Moraal

 

Aan de integriteitscode van de gemeente Echt-Susteren heeft Dieudonné Akkermans de afgelopen weken naar eigen zeggen niet veel gehad. ‘Over handhaving staat in die code niets vermeld, dus dat is ook één van de dingen die we gaan veranderen. De integriteitscode was eigenlijk niet meer dan een stuk papier dat in een klapper lag en dat nooit werd geraadpleegd. Bestuurlijke integriteit is mede daardoor niet in de organisatie verankerd.’

 

Het is een hele waslijst die Akkermans komende jaren wil aanpakken. De aanstelling van een nieuwe gemeentelijk controller is inmiddels in voorbereiding. Het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (Bing) zal nader adviseren over het te voeren integriteitsbeleid. ‘Het gaat om een bestuurlijke sanering, we moeten nu stevig doorpakken. Zachte maatregelen helpen niet, dat urgentiebesef is er nu ook in de raad. Voor het bestuur geldt een voorbeeldfunctie. De moraal van de macht bepaalt in hoge mate de moraal van de dienst.’

 

Rigoureus

 

Het nemen van maatregelen, wil volgens Akkermans niet zeggen dat mensen voor hun positie moeten vrezen. ‘Wij geloven in onze medewerkers. Ik ben niet uit op een afrekencultuur. We willen mensen juist sterker maken in hun competenties. We gaan meer aandacht besteden aan opleidingen en trainingen. Het moet een genoegen zijn om je professioneel te verantwoorden.’

 

Bang om zelf op zijn rigoureuze aanpak te worden afgerekend, zegt Akkermans niet te zijn. Maar feitelijk heeft hij ook geen keuze. Integriteitsschendingen of zelfs wetsovertredingen met de mantel der liefde bedekken, is in zijn visie uit den boze. ‘Affaires als deze schaden het openbaar bestuur. Dat kúnnen en mógen we niet tolereren. Nooit. Anders zie ik voor mijzelf geen plaats meer in het publieke ambt.’

 

Affaire begon met de intocht Sint

 

Op de dag van de intocht van Sinterklaas, kreeg burgemeester Dieudonné Akkermans een brief in zijn handen gedrukt van een VVD-raadslid. Uit deze brief, die gelijktijdig ook naar minister Ter Horst was verstuurd, bleek dat de wethouders Peter Pustjens (CDA) en Jo Verheesen (Lijst Samenwerking) eigenmachtig en uit naam van hun partij gemeentesubsidies hadden verstrekt aan bevriende verenigingen en organisaties.

 

De gesubsidieerde verenigingen ontvingen brieven op gemeentepapier, die door de wethouders waren ondertekend namens de fractie van hun partij. Op symbolisch uitgereikte cheques prijkte zowel het gemeente-, als het partijlogo.

 

In totaal was met de subsidieverstrekkingen 360.000 euro gemoeid. Het optreden van de twee wethouders was in strijd met de Grondwet, de Gemeentewet en de Algemene Wet Bestuursrecht. Beide wethouders stapten vorige week donderdag op. Naar aanleiding van de affaire heeft commissaris van de koningin Léon Frissen inmiddels een integriteitsonderzoek aangekondigd naar CDA-gedeputeerde Herman Vrehen. Vrehen is actief binnen zowel een harmonie, als een carnavalsvereniging waaraan in naam van zijn eigen partij ‘sinterklaassubsidies’ zijn toegekend.