Burgemeester en CdK moeten benoeming wethouder kunnen blokkeren

Een burgemeester moet samen met de Commissaris van de Koning (CdK) een benoeming kunnen blokkeren als uit een integriteitstoets blijkt dat een kandidaat-wethouder een hoog risicoprofiel heeft. Met dit instrument kunnen burgemeesters hun taak als hoeder van de bestuurlijke integriteit iets beter waarmaken dan nu. Maar er moet meer gebeuren.

Gesprek Ollongren

Dat stelt de Brunssumse burgemeester Luc Winants, die vorige week zijn vertrek aankondigde omdat hij als burgemeester niet meer garant kan staan voor een integer bestuur in zijn gemeente. Winants stelt dat een burgemeester nu geen instrumenten heeft om op te treden. Met zijn vertrek wil hij een discussie op gang brengen over de positie van een burgemeester in soortgelijke bestuurlijke vraagstukken. ‘Mijn vertrek is dan ook nadrukkelijk bedoeld als een oproep aan de minister om met oplossingen te komen’, zo stelde hij vorige week in een verklaring waarin hij zijn vertrek aankondigde. Winants heeft donderdagmiddag een gesprek met minister Ollongren van Binnenlandse Zaken. Directe aanleiding voor Winants vertrek is de benoeming van wethouder Jo Palmen, voordat de resultaten van een integriteitsonderzoek naar hem bekend werden. Dat onderzoek had een voor Palmen vernietigende uitkomst.

Worstelen

In het gesprek donderdag met minister Ollongren zal Winants onder meer pleiten voor een werkgroep die ‘op heel korte termijn aan de slag moet gaan om een goede analyse te maken van de situatie in Brunssum en het ontstaan daarvan’. Er moet ook Nederland-breed worden gekeken, vindt hij, want ‘burgemeesters zijn op allerlei locaties aan het worstelen met het bewaken van de bestuurlijke integriteit’. In veel minder extreme gevallen dan in Brunssum, maar de burgemeesters hebben behalve hun gezag niets in handen om in te grijpen. ‘Ik wil meewerken aan een goede analyse en ook kijken naar oplossingsmogelijkheden’, zo zal hij aan de minister laten weten.

Licht op rood

Die oplossingsmogelijkheden ziet Winants op een aantal vlakken. Ten eerste rondom een wethoudersbenoeming. ‘Als uit een integriteitstoets van een kandidaat-wethouder een hoog risicoprofiel blijkt, dan zou je als burgemeester samen met de Commissaris van de Koning het licht op rood voor de benoeming van deze wethouder moeten kunnen zetten. Dat deel je van mijn part in vertrouwen met het presidium en daarmee is de kous af.’

Integriteitstoets

Ook de integriteitsonderzoeken moeten meer worden gestroomlijnd, vindt Winants. De integriteitstoets bij Palmen is uitgevoerd door Governance & Integrity. Winants: ‘Die doen dergelijke onderzoeken in 150 gemeenten. Het is een gerenommeerd bedrijf. Toch wordt die toets nu ineens ter discussie gesteld.’ (Palmen wil een nieuw onderzoek, red.). ‘Ook daar zit een enorm hiaat: hoe diepgaand moet die toets eigenlijk zijn. Daar moeten we toch geen verschil van mening over hebben. Je moet eenduidig gaan afspreken wat een integriteitstoets inhoudt’, vindt Winants. Daarbij moet worden afgesproken wat een hoog en laag risicoprofiel inhoudt en welke gevolgen een bepaald risicoprofiel voor een wethoudersbenoeming moet hebben.

Entree kwetsbare plek

‘Een andere kwetsbare plek waar je wat aan moet doen is de entree in de gemeentepolitiek. Die is kwetsbaar’, zo benadrukt Winants. Dat geldt zowel voor raadsleden als voor wethouders. ‘Die entree is toch een schakelpunt waar we als overheid op heel veel plaatsen heel strikte regels hebben. Alle ambtenaren hier in de organisatie hebben een VOG (Verklaring Omtrent het Gedrag, red.) moeten aanvragen en overleggen. Die zit in hun dossier. In ons reglement van orde staat ook dat die VOG er moet komen, ook voor wethouders.’ De omstreden wethouder Palmen heeft er een aangevraagd, en daar wekenlang op moet wachten, vertelt Winants. ‘Er ontstaat dan twijfel, want normaal heeft iedere ambtenaar binnen 1,5 dag de uitslag. Als dat niet zo is, dan is er echt wat aan de hand.’ De VOG voor Palmen wordt uiteindelijk afgegeven en naar diens huisadres gestuurd, maar de wethouder weigert die te laten zien en wil er ook geen kopie van aan de burgemeester geven. ‘Als ik niet eens kan controleren, als ik niet in de raad een A-viertje kan optillen van ‘kijk eens dames en heren, daar is een VOG’, ja, wat heb ik dan?’

Nauwelijks toetsing

Ook rondom de entree van raadsleden in de gemeentepolitiek is er nu ‘nauwelijks enige toetsing op het gebied van integriteit’, aldus Winants. ‘Ik was een tijd geleden op een cursusavond met mensen die van plan zijn zich verkiesbaar te stellen voor de gemeenteraad. Daar sta ik op een goed moment oog in oog met een man waar ik een paar weken daarvoor een hennepplantage bij gesloten heb. Die kijkt naar me en zegt ‘we komen er aan’. Dan denk ik toch, en dan, en dan? Die man staat straks op een kandidatenlijst en die wordt gekozen. Die heeft zwart geld genoeg om een mooie campagne op te zetten en voor je het weet heb ik hem hier zitten.’ Burgemeesters hebben volgens Winants niets in handen om tegen de dreigende verweving van de bovenwereld met de onderwereld op te treden. ‘Als burgemeester heb ik geen tools om bij twijfel te kunnen doorpakken.’

Erosie

Winants spreekt over erosie van het openbaar bestuur. ‘We hebben, en daar ben ik heel erg trots op, hier een ontzettend mooie democratie georganiseerd. Maar ik zie wel dat we die niet goed onderhouden en dat deze op veel plekken ook heel kwetsbaar is.’ Er moet dus iets gebeuren, en Winants zoekt het liever niet in een wetswijziging. Dat is een veel te lang traject. ‘Ik zou zo ontzettend graag, binnen de marges van de huidige wetten, kijken naar mogelijkheden om zaken aan te pakken. Er moet een aantal praktische afspraken worden gemaakt. Als dat gaat om maatregelen die op het randje van de wet zitten of er tegenaan schuren, maak dan een aantal pilotgemeenten waar je kunt oefenen met maatregelen en kunt bekijken wat wel en wat niet werkt.’ Het gaat volgens hem om bestuurlijke vernieuwing. ‘We moeten er weer trots op zijn om met zijn allen te gaan werken aan de kwaliteit van het openbaar bestuur.’