Van wantrouwen naar vertrouwen, van papier naar praktijk

22 juni is de Dag van de Publieke Dienstverlening met als thema Samen werken aan vereenvoudiging. Dit is hard nodig om de menselijke maat in de dienstverlening terug te brengen.  De verandering gaat echter te traag, de interacties tussen beleidsdepartementen en de uitvoering leidt nog niet tot de benodigde versnelling.

Beleidsdepartementen schieten te veel in hun oude reflex: wij bepalen wat de uitvoeringsorganisaties moeten doen. Dat leidt tot een tsunami aan kortetermijnacties, die de toch al overvolle veranderagenda doet vastlopen. Positief is dat de uitvoering extra middelen heeft gekregen. Het extra geld wordt echter grotendeels besteed aan extra beleidscapaciteit bij de uitvoeringsorganisaties om de toegenomen hoeveelheid vragen te beantwoorden en invulling te geven aan nieuwe instrumenten, zoals knelpuntenbrieven, staat van de uitvoering en uitvoeringstoetsen. Natuurlijk is het van belang dat zichtbaar wordt wat er in de uitvoering verandert. Maar nu moet de uitvoering meer verantwoording afleggen dan nodig. Dat leidt af van het hogere doel: de menselijke maat terugbrengen in de dienstverlening aan burgers.

Op sommige gebieden zien we zelfs stagnatie. Ambtenaren worden steeds meer onderdeel van het verruwde politieke spel op het Binnenhof. Daar waar vertrouwen en gelijkwaardigheid worden bepleit, krijgen in de praktijk wantrouwen en hiërarchie de overhand, waarbij de papieren werkelijkheid dominant is.

In onze ogen is allereerst een nieuwe terminologie nodig om de samenwerking te beschrijven. De huidige bestuurlijke driehoek, eigenaar <-> opdrachtgever <-> opdrachtnemer, beschrijft in feite een ongelijkwaardige relatie tussen beleid en uitvoering. Beter is te spreken over een gelijkwaardige driehoek van politiek <-> beleid <-> uitvoering.

Niet alleen de beleidsdepartementen moeten veranderen. Gelijkwaardigheid vraagt ook om ander gedrag van de uitvoering: sensitiviteit voor de politieke impact van de dienstverlening combineren met een open houding en wendbaar zijn, ook bij problemen. Daarnaast zullen de uitvoerders (financiële) knelpunten eerst zelf moeten oplossen in plaats van meteen bij de beleidsdepartementen aan te kloppen voor hulp. Tegelijk moeten ze niet in de valkuil trappen zich primair te richten op de wensen en belangen van de beleidsdepartementen en de politiek. In het samenspel in de driehoek dient de uitvoering aan te geven wat voor burgers in de praktijk werkt en wat niet.

Hoe komen we van papier naar praktijk? Allereest groot denken en klein doen. Een aantal koplopers wil de driehoek echt anders vormgeven. Het is van belang hen goed te faciliteren en hun resultaten zichtbaar te maken. Laat zien hoe het werkt en welke dilemma’s dit oplevert. Daarover zou de driehoek écht moeten gaan, namelijk vertrouwen en gelijkwaardigheid in de praktijk.

Als tweede is het belangrijk om daadwerkelijk aan de slag te gaan met de dienstverlening. Dit vraagt van denken in ketens en niet in afzonderlijke driehoeken. Breng beleid, uitvoering en mensen uit de praktijk bij elkaar om knelpunten aan te pakken. Ga programmatisch en regionaal aan de slag, over de organisatiegrenzen heen. Haal belemmeringen weg die leiden tot onderlinge concurrentie tussen uitvoeringsorganisaties, en creëer incentives voor samenwerking.

Floris Bannink, Christiaan Gort en Robert Wester, consultants bij Berenschot