Balkenende bij PenW

Hoe feitelijk en nuchter Dijkgraaf ook bleef, zijn verhaal ging er in als koek bij dit gezelschap. Om je 1000 euro terug te geven, belast de staat je voor 1500 euro: daar waren ze hier nou altijd al bang voor geweest.

Verder gingen de gesprekken over de schandalige bezuinigingen op de krijgsmacht die begin deze week hun beslag kregen, en was er enig plezier te bespeuren over het feit dat een links stokpaardje om het leven was gebracht: meer asfalt helpt wel degelijk. Nieuwe snelwegen en extra rijstroken hebben het aantal files sterk teruggedrongen.

Alhoewel de sfeer er goed in zat en die vrolijkheid (‘conservatism is enjoyment, zei Walter Bagehot al) er gewoonlijk toe leidt dat de obers de aanwezigen op een gegeven moment het pand uit moeten drijven, gingen veel mensen op tijd weer naar huis. Dat kwam niet door de klamme hitte in de zaal, want het meest adequate middel tegen zoveel warmte, de bar achterin de zaal, was zeer actief. Ze gingen eerder naar huis omdat ze Balkenende wilden zien, die bij Pauw en Witteman een klein uur alleen aan tafel zat, voor het eerst sinds zijn vertrek uit de politiek.

Waarom ga je eerder naar huis om naar Balkenende te kijken? Is het omdat je geïntrigeerd bent door het lot van een relatief jong politicus die zoveel heeft mee gemaakt in de afgelopen negen jaar (twee politieke moorden, twee oorlogen, confrontaties met de Oranjes, een ongekende economische crisis), ongekend populair is geweest maar ook door de kiezer ongekend hard met beide benen op de grond is gezet? Kijk je omdat je wilt zien hoe iemand zoiets verwerkt? Of vanuit een ongemakkelijk gevoel omdat hij eigenlijk een beter lot had verdiend? Of omdat je op nieuwtjes hoopt, een open kijk in de politieke keuken?

Wie maandagavond naar Pauw en Witteman keek zag een man aan wie niets melodramatisch kleefde. Hij had zijn energie herwonnen en maakte het goed, als hoogleraar in Rotterdam en als adviseur bij Ernst & Young. Oer-Hollands: een man die bij tegenwind alleen maar harder gaat trappen. Oude beelden van Balkenende die in de studio van De Wereld Draait Door een wedstrijdje hardfietsen van Jan Mulder won, waren aan het begin van de uitzending precies goed gevonden.

Hij legde uit waarom hij opnieuw lijsttrekker van het CDA was geworden. Als zijn vierde kabinet de rit had uitgezeten, was hij weg geweest. Maar dat kabinet viel, de achterban was verdeeld over Verhagen, Eurlings had zijn privéleven, en daarom wilde hij het nog wel een keer doen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen werd hard verloren. Balkenende vroeg Eurlings lijsttrekker te worden want het CDA moest nu toch met iets nieuws komen, maar hij wilde echt niet. Het CDA-bestuur zei Balkenende toen dat hij dan toch maar niet weg moest gaan, en als CDA’er loop je vervolgens niet voor je verantwoordelijkheid weg. Dat was het verhaal. En toen kwam het afscheid na de verpletterende nederlaag in juni vorig jaar: verkiezingen die het spiegelbeeld vormden van de verkiezingen van mei 2002, toen hij na de dood van Fortuyn won en het CDA terug aan de macht bracht.

Waar het precies was mis gegaan, weet Balkenende nog altijd niet. Dat zijn vierde kabinet viel – een machteloze ministersgroep, zeker in vergelijking met de successen en daadkracht van zijn tweede kabinet – kwam door de PvdA. Die was eigenlijk tegen een verlenging van de missie in Afghanistan, maar bleek toch een korte afbouwmissie te willen steunen als aan vier voorwaarden werd voldaan. Toen die voorwaarden waren ingewilligd ging het PvdA-smaldeel alsnog niet akkoord. Voor het eerst in zijn leven was hij boos en ‘verbolgen’ uit een vergaderzaaltje weggelopen. De zaak was kapot, het vertrouwen volledig weg.

(Gerda Verburg zegt vandaag in een interview met de website Nu.nl dat de PvdA een breuk heeft geforceerd zodat Wouter Bos als politiek leider plaats kon maken voor Job Cohen.)

Dat was Balkenende, een klein uur lang. Een beetje bevlogen, maar toch altijd ook formeel. Hij had het niet over de grote incidenten uit zijn regeerperiode, niet over Geert Wilders, niet over de samenstelling van het huidige kabinet of de lof die Rutte – in contrast met zijn voorganger – in overvloedige mate ten deel valt, maar over de Nederlandse economie. Hij had hervormingen doorgevoerd die nodig waren om het land klaar te maken voor de toekomst. Verder zal de geschiedenis oordelen.

Het was niet groots, maar niemand van de mensen die vroeger naar huis waren gegaan, zal zich bekocht hebben gevoeld. Balkenende belichaamt een Nederland dat wij niet meer zijn.

Bart Jan Spruyt