‘Laat ambtenaren weer met politici praten’

Politiek-ambtelijke contacten moeten weer mogelijk en zeker gemakkelijker worden gemaakt. Beleid komt er wellicht sneller door tot stand.

Het opheffen van de ban op contacten tussen parlementariërs en politici is één van de opvallendste en belangrijkste aanbevelingen in het advies van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) aan minister Plasterk van Binnenlandse Zaken. Die had de Raad gevraagd oplossingen aan te dragen hoe in politiek instabiele tijden het tempo erin te houden wat betreft beleid en wetgeving.

Tijdwinst in ambtelijke voorfase

De mogelijkheden tot versnelling van het wetgevingsproces zijn volgens de Raad beperkt. De afgelopen jaren zijn, in de parlementaire fase, al belangrijke stappen gezet. Tijdwinst valt eigenlijk alleen te boeken in de ‘ambtelijke voorfase.’ Wat zou helpen, is een transparanter proces met actieve openbaarheid van informatie.

Uit internationaal vergelijkend onderzoek blijkt dat de algemene duur van een wetgevingsproces in ons land niet lang is. Alleen Slovenië kent korte tot zeer korte procedures, maar die kunnen niet naar Nederland worden getransponeerd zonder een hoge democratische prijs te betalen. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat de aanloopfase in Nederland wel aan de lange kant is. ‘Niet toevallig is dat de fase waarin de minste openbaarheid bestaat’, aldus de Raad.

Ambtelijke organisatie verantwoordt zich in hoorzittingen

In Angelsaksische landen is het gebruikelijk dat het parlement periodieke hoorzittingen organiseert, waarin de ambtelijke organisatie verantwoording aflegt over wetgeving en beleidsverantwoordelijkheden. Dat is in Nederland ondenkbaar vanwege het principiële beginsel van de ministeriële verantwoordelijkheid – een staatsrechtelijk fundament dat noodzakelijk is om een stabiele parlementaire meerderheid te garanderen. ‘Maar de ministeriële verantwoordelijkheid is problematisch ten aanzien van de opkomst van de publieksdemocratie, transparantie, meer monitoring en een verschuiving van regels naar maatschappelijke effecten als doelstelling’, aldus de Raad.

Voorkomen risicomijdend gedrag

Daarom moet er een stap worden gezet richting meer verantwoording door de ambtelijke organisaties zonder dat dit leidt tot een onveilige risicomijdende omgeving.’ De Raad pleit om die reden voor een instrument voor parlementariërs om in een formele setting met ambtenaren te spreken over bepaalde onderwerpen. Hoe dat moet plaatsvinden, vereist nadere uitwerking. ‘De kern van de zaak moet echter zijn dat informatie ongekleurd en ongecensureerd wordt overgebracht’, stelt de Raad.

Het vaak gebruikte tegenargument van politieke en ambtelijke onderhandelaars is dat transparantie in de ambtelijke voorfase onmogelijk is, omdat dat het sluiten van politiek compromissen zou verhinderen. ‘Zolang hier geen ervaring van betekenis wordt opgedaan, blijft deze houding echter een self fullfilling prophecy’, aldus de Raad.

Vroegtijdig opsporen van fouten

Transparantie kan natuurlijk de zaak ook vertragen, omdat meer partijen zich met de voortgang gaan bezighouden. Daar staat tegenover dat transparantie in de voorfase beleid en wetgeving kan behoeden voor fouten, onvolledigheden en niet goed onderbouwde veronderstellingen. In een later stadium kost herstel daarvan altijd meer tijd en energie. Transparantie is volgens de Raad ‘een investering in de doorlooptijd van de volgende fasen.’