Raad Waalre ‘parkeert’ bestuurscrisis

Een onderzoek, een breed aangenomen motie van afkeuring, een motie van wantrouwen die wordt aangehouden, omdat de stemmen staakten (8-8) en een burgemeester die bereid is tijdelijk terug te treden. Mooier kunnen ze het niet maken in Waalre, waar de onderste steen toch niet boven kwam.

Congo
Wie had kunnen denken dat het gemeentebestuur van Waalre ooit nog eens zou worden vergeleken met een niet-democratisch regime in de Afrikaanse republiek Congo? Het gebeurde maandagavond wel degelijk, toen D66-raadslid Saskia Harks haar ervaringen met die bestuurders in dat land ter berde bracht en in het Waalrese college zaken van dat regime herkent, zoals: misbruik maken van de geheimhoudingsplicht, het achterhouden van cruciale informatie en een verdeel en heerstechniek. ‘Het zijn drie slechte zaken die ik herken en die de wethouders toepassen. Dat past misschien bij de cultuur van de wethouders, maar niet bij de cultuur van Waalre.’

Bestuurscrisis
Het was een opvallend intermezzo in een soms surrealistische raadsvergadering, waarbij zowel de wethouders als burgemeester Jan Brenninkmeijer hun zegje konden doen over de bestuurscrisis die ruim zes weken geleden begon, maar waarvan de kiem eigenlijk al werd gelegd bij aanvang van de collegeperiode. De wethouders zegden op 10 juli het vertrouwen in de burgemeester op, maar bleken onlangs toch weer bereid met hem samen te werken. Het is de vraag of dit college de eindstreep haalt. Als de huidige verhouding in de raad (coalitie-oppositie 9-8) ook in de stemverhoudingen tot uiting blijft komen, ongeacht de uitkomsten van het onderzoek naar de bestuurscrisis, dan blijft alles zoals het is.

Bestuurlijke continuïteit
De wethouders staan in ieder geval niet onwelwillend tegenover een voortzetting van het college in de huidige vorm. ‘De bestuurlijke continuïteit van Waalre staat voorop’, aldus wethouder Lianne Smit van Aalst Waalre Belang (AWB) die daarmee die 180 graden draai van de wethouders verklaart. ‘Wij laten u als raad de ruimte. Als u vindt dat wij verder kunnen, dan werken we daaraan mee.’ Eerder liet burgemeester Brenninkmeijer weten bereid te zijn tijdelijk terug te treden ‘als dat in het belang is van Waalre’. Maar wethouder Alexander van Holstein (CDA) zegt: ‘Ook onze positie als wethouders is ondergeschikt aan het belang van gemeente Waalre.’ Daarmee blijft inderdaad open wie blijft zitten en wie moet gaan.

Hulp van provincie noodzakelijk
Het onderzoek naar de bestuurscrisis door de provincie moet daar de handvatten voor geven, want zonder hulp van de provincie komt het gemeentebestuur van Waalre er niet uit, is wel duidelijk. Een bezoek aan de Brabantse commissaris van de koning Wim van den Donk heeft daar de verschillende raadsleden en bestuurders wel van doordrongen. Maar ook dan kan de uitkomst zijn dat continuïteit van het bestuur belangrijker is dan bestuurders die er een puinhoop van maken naar huis te sturen. Toen burgemeester Brenninkmeijer namelijk daags na het opzeggen van het vertrouwen in hem door de wethouders tijdens een heisessie (een van de velen) sprak met Van den Donk kreeg die meteen te horen dat wethouders geen burgemeester wegsturen en anders moest hij de raad erbij betrekken.

'Raad oordeelt over bestuurbaarheid'
Maar was dat wel nodig? Was de bestuurbaarheid van de gemeente in het geding? De burgemeester vond van niet en ging op vakantie. De boel onderzoeken kon wel na het reces en de raad hoefde dan ook pas in september te worden geïnformeerd. Maar het oordeel over of de bestuurbaarheid van de gemeente in het geding is als de wethouders het vertrouwen opzeggen in de burgemeester is aan de raad, herinnert ZW14-raadslid Gerard Lammers de burgemeester eraan. De gemeenteraad moet dat kunnen vaststellen op basis van gekregen informatie. Had hij de hele raad dan van reces moeten terugroepen? Brenninkmeijer schatte de zaak ‘nog niet zo urgent’ in. ‘Maar ik begrijp uw standpunt.’

Jaknikkers
De burgemeester lijkt meer krediet te hebben dan de wethouders, aangezien hij al in een eerder stadium heeft aangegeven het belang van Waalre voorop te stellen, zien meerdere raadsleden, ook van de oppositie. ‘Hij was deemoedig en wilde zoeken naar een oplossing’, vat raadslid Joke Beuger (GroenLinks) het samen. Bij de wethouders was van deemoedigheid geen sprake, constateert ze. Ze beticht hen van minachting van de gemeenteraad. En het is ook niet het eerste incident met deze wethouders, memoreert ze. ‘Anderhalf jaar geleden zegden zij het vertrouwen in de coalitie op. Nog nooit eerder vertoond in Nederland. Toen zijn er twee partijen uit de coalitie gekieperd. Zij waren te kritisch. Deze wethouders willen helemaal geen controle, ze willen jaknikkers.’

Politieke doodzonde
‘Kennelijk hadden de plaatsvervangend gemeentesecretaris en de wethouder personeelszaken een bondje gepleegd om de burgemeester weg te krijgen en viel dat bij de andere wethouders in vruchtbare aarde’, opende Beuger haar betoog. Ze verdenkt de wethouders van een tweede doordachte stap. ‘De wethouders vragen belet bij de vertrouwenscommissie en lezen een lange verklaring aan hen voor. Dat is misbruik van vertrouwelijkheid. De leden kunnen hun eigen fractie niet informeren, anders krijgen ze de rijksrecherche achter zich aan. De vertrouwenscommissie vindt unaniem dat deze verklaring nooit voorgelezen had mogen worden. De informatieplicht aan de raad is genegeerd. Dit is een politieke doodzonde.’ Volgens Beuger is er geen democratie meer in Waalre. ‘Elke stemming eindigt in 9-8, ordinaire machtspolitiek, verdeel en heers.’

Foute inschatting
In hun verklaring, voorgelezen door Smit, zeggen de wethouders dat zij de ontstane situatie ‘zeer betreuren’ en ‘een aantal zaken niet hadden moeten doen of anders hadden moeten aanpakken’. Ze gingen naar de vertrouwenscommissie, want daarin zijn alle fracties vertegenwoordigd en dan bleef de zaak geheim. Op 29 juli is de commissie ingelicht. ‘Achteraf was de informatievoorziening ongelukkig en onjuist. We moesten naar de gemeenteraad en niet naar de vertrouwenscommissie. We erkennen dat we een foute inschatting hebben gemaakt en betreuren dat we de vertrouwenscommissieleden in een zeer lastige situatie hebben gebracht.’ Een ander heikel punt is dat vertrouwelijke informatie openbaar is geworden. ‘Hoe kon dat? Een medewerker is op 10 juli op non-actief gesteld. Wie heeft haar benaderd en met welk doel?’

Verschil in informatieniveau 'onvermijdelijk'
De wethouders voelen zich genoodzaakt ‘enige duiding te geven aan de vertrouwensbreuk’. Maar ze vinden dat ze gebonden zijn aan geheimhouding over wat ze met de vertrouwenscommissie hebben gedeeld over het functioneren van de burgemeester. ‘Het is onmogelijk dat te delen met de raad. Een verschil in informatieniveau tussen raadsleden blijft daarmee onvermijdelijk.’ Het ging om verschillende verwachtingen van het ambtelijk apparaat en hoe er moet worden omgegaan met individuele medewerkers. Voor de één moet de cultuurverandering nog beginnen, voor de ander is er al hard aan gewerkt en zijn successen geboekt. ‘Intussen raken veel medewerkers gedemotiveerd en neemt de druk op het verloop toe, met alle gevolgen voor de continuïteit van de ambtelijke organisatie van dien.’

Omgang met arbeidsconflict ambtenaar
Het tweede punt is dat er verschil van inzicht is op de wijze van de invulling van collegiaal bestuur. ‘Wat mag van de burgemeester worden verwacht om de eenheid van collegebeleid te bevorderen? De meningen lopen uiteen. Dat tast het vertrouwen aan.’ Derde punt is ‘rolbewustheid’. Er is een verschil van inzicht wat een zekere autoriteit voor medewerkers en gesprekspartners in het dorp betekent en hoe je hier als ambtsdrager mee moet omgaan. ‘Dat verschil van inzicht leidt tot wrevel.’ Die wrevel is er al vanaf het begin van de samenwerking. ‘Heisessies boden geen soelaas. De laatste was een dieptepunt. Voor de wethouders was de grens bereikt. Directe aanleiding voor het opzeggen van het vertrouwen was het verschil van inzicht over hoe om te gaan met het arbeidsconflict met de medewerker. We hebben een steek laten vallen in de informatievoorziening naar de gemeenteraad.’

Stemmen staken
De wethouders hebben het in ieder geval verbruid bij de oppositiepartijen die later een motie van wantrouwen indienen. ‘Afgelopen donderdag zei u zelfs dat u als wethouders bepaalt wanneer u ons informeert, ongeacht wat de Gemeentewet daarover zegt’, refereert D66-fractievoorzitter Floris Schoots nog aan de besloten vergadering van vorige week. ‘Tot vandaag hebben jullie niet het lef gehad om openheid van zaken te geven. Dat is voor mij iets onverkoopbaars.’ Bij de motie van wantrouwen staken de stemmen vanwege de afwezigheid van een raadslid van de coalitie. De motie van afkeuring wordt wel aangenomen met 13-3.

Mogelijk waarnemend burgemeester
De motie om de commissaris van de koning op zo kort mogelijke termijn met een voorstel te laten komen om tot een fundamentele oplossing te komen voor de ontstane bestuurscrisis haalt het wel unaniem. In die motie staat onder meer dat de cdk heeft geconstateerd dat de burgemeester partij is geworden en dit niet verenigbaar is met het ambt van burgemeester. Ook staat er dat een mogelijk onderdeel van de oplossing het tijdelijk benoemen van een waarnemend burgemeester is met een speciale onderzoekopdracht van de cdk en om de huidige burgemeester tijdelijk te ontheffen. Het laatste lijkt Schoots de enige optie. ‘We moeten in het gesprek met de commissaris over hoe we dat vormgeven en over wat de onderzoeksvraag zou moeten zijn.’

Waakvlammetje
Een hard onderzoek met korte klappen is de wens. ‘Het moet vanwege de bestuurbaarheid niet te lang duren. Hooguit vijf of zes weken. Er is nu sprake van een waakvlammetje dat weer kan opbloeien tot een kampvuur.’ Hij vindt het wel van belang dat de raad in the lead blijft over ‘hoe we de communicatie naar buiten doen'. ‘We willen dat zoveel mogelijk informatie openbaar is, zolang personen er niet door worden beschadigd en er duidelijkheid is naar de inwoners.’