Ex-burgemeester Ermelo krijgt de zwartepiet

De vorig jaar opgestapte burgemeester André Baars (CDA) van de gemeente Ermelo krijgt er flink van langs in een rapport van Necker van Naem over hoe langslepende dossiers tot politiek-bestuurlijke conflicten en onvrede in de gemeente leidden. Zelf is Baars niet gehoord door de onderzoekers.

Gespannen relatie
De hoofdvraag die bureau Necker van Naem stelt in haar verdiepende onderzoek waartoe de raad opdracht had gegeven is: in hoeverre heeft de gemeente Ermelo bestuurlijk en ambtelijk zorgvuldig gehandeld in drie langlopende dossiers en welke lessen zijn hieruit te trekken voor het toekomstig handelen? Het onderzoek kwam, nadat de Nederlandse School voor het Openbaar Bestuur (NSOB) vorig jaar de politiek-bestuurlijke conflicten en onvrede in de gemeente Ermelo had verkend. Die constateerde dat één van de oorzaken hiervoor de gespannen relatie tussen het gemeentebestuur en enkele (groepen) inwoners is. De spanning komt volgens de NSOB mogelijk mede voort uit een aantal langlopende dossiers en is daarmee onderdeel van het politiek-bestuurlijke probleem.

Langslepende dossiers
Necker van Naem onderzocht drie van deze langslepende dossiers en dan specifiek de interne en externe communicatie (waaronder de informatievoorziening) van de gemeente en de samenwerking met de betrokkenen. De dossiers die na een inwonersconsultatie werden geselecteerd zijn: eendenslachterij Tomassen Duck-To, Pallet- en Timmerfabriek Ten Hove en Bar Twinns. De bevindingen zijn getoetst aan een normenkader dat is afgeleid van de Behoorlijkheidswijzer van de Nationale Ombudsman. De vier kernwaarden daarin zijn: open en duidelijk, respectvol, betrokken en oplossingsgericht en eerlijk en betrouwbaar.

Onduidelijke communicatie
In overkoepelende conclusies over de drie dossiers stelt Necker van Naem dat de gemeente Ermelo transparantie heeft betoogd in haar communicatie, maar die communicatie (en de besluitvorming) door externen als ‘onduidelijk’ wordt ervaren. Ook was de gemeente (specifieker: het college) in twee dossiers (Tomassen Duck-To en Ten Hove) ‘onvoldoende proactief’ in het betrekken van externe belanghebbenden. In alle dossiers voelden die externen zich niet serieus genomen of zelfs benadeeld.

Partijdig
Verder heeft de gemeente zich in de twee genoemde dossiers ‘wisselend’ opgesteld tussen legaliseren en handhaven, wat niet bijdroeg tot een oplossing of zelfs leidde tot escalatie. Betrokkenen (in alle dossiers) vinden dat de gemeente, en met name de toenmalig burgemeester, daardoor ‘partijdig’ handelt (of ‘handelingsverlegen’) is. In alle dossiers was sprake van ‘meervoudige correctie op het handelen van de gemeente door een onafhankelijk orgaan’, bijvoorbeeld door de bezwaarschriftencommissie, de rechtbank en de Raad van State. De gemeente vindt zelf niet dat ze partijdig handelt, maar wel, net als de betrokkenen, dat valse verwachtingen zijn gewekt door de toenmalig burgemeester, ‘met negatieve consequenties voor alle partijen’.

Ongelijkwaardige gespreksverhoudingen
Beschouwend stelt Necker van Naem dat de gemeente Ermelo het vertrouwen van ondernemers en bewoners is verloren omdat in alle dossiers een impasse is ontstaan door lange periodes van niet handelen en afwachten. Dat verlies van vertrouwen werd nog eens versterkt door het verloop en de uitkomsten van de verschillende juridische procedures. Naarmate een dossier ‘juridischer’ wordt, werd het contact minder en zakelijk. Hoewel alle partijen hun meningen naar voren konden brengen en er ook positieve ervaringen zijn in het contact is er een beeld van 'ongelijkwaardige gespreksverhoudingen', ‘voornamelijk wanneer het gesprek gevoerd werd met de toenmalige burgemeester’.

Piketpaaltjes
Met de ontwikkeling van een beleidskader heeft de gemeente Ermelo de eerste ‘piketpaaltjes’ uitgezet om in de toekomst met de samenleving samen te werken ‘op een manier die recht doet aan huidige ontwikkelingen en trends op het gebied van communicatie en participatie’. Een participatieverordening of een ander door de raad vastgesteld strategiedocument ontbreekt (nog), maar op ambtelijk niveau zijn er documenten die een visie én concrete spelregels vastleggen, aldus Necker van Naem. Deze visie sluit aan bij de landelijk geldende trends ‘netwerkgemeente’ en ‘van buiten naar binnen halen’. ‘Ook de set spelregels ademt kennis van zaken uit.’ Maar de piketpaaltjes hebben onvoldoende formele status, bekendheid en zo onvoldoende betekenis voor het handelen van de gemeente Ermelo.

Ondemocratisch
In de dossiers is er ook van samen optrekken onvoldoende sprake, schrijft Necker van Naem. ‘De raad ervaart in de dossiers op afstand te staan en te worden gehouden door de organisatie en het college of de toenmalig burgemeester.’ In de dossiers ontbrak het aan verbinding, ‘terwijl er wel wens was om meer samen op te trekken vanuit de organisatie naar het college en vanuit de raad naar de organisatie en het college'. De werkwijze in het betrekken van de raad rond vertrouwelijke informatie is als ‘onprettig’ en ‘ondemocratisch’ ervaren. ‘Raadsleden werden geconfronteerd met barrières om vragen te stellen aan ambtenaren en toenmalig burgemeester over de dossiers.’

Botsende bestuursstijlen
Ambtenaren vinden het moeilijk het gesprek aan te moeten gaan met inwoners over keuzes ‘die niet per se voortvloeien uit ambtelijke advisering aan het college’. De mediaberichtgeving over de drie dossiers had een negatief effect op het samenspel tussen raad en college, waarbij het college niet altijd volledig openheid van zaken kon geven vanwege de vertrouwelijkheid van informatie. De NSOB concludeerde al dat er sprake is van ‘botsende bestuursstijlen’ en dat de wethouders zich terugtrekken op hun eigen portefeuilles. ‘Tussen wethouders en de toenmalig burgemeester is spanning ontstaan die resulteert in het vertrek van deze burgemeester.’

Gemeenschappelijk kader
Verder moet de gemeente nog een flinke stap zetten in het ontwikkelen van een gemeenschappelijk begrippenkader. Abstracte uitgangspunten zoals 'vriendelijk', 'transparant' en 'met respect' die als logisch en vanzelfsprekend worden ervaren hebben geen basis in een gemeenschappelijk kader. Er zijn initiatieven om daartoe te komen, maar die zijn nog wat ‘geforceerd’. De recent opgerichte ‘focusgroep’ van de raad is een goede stap, aldus Necker van Naem. Het communicatieplan wordt enkel gebruikt door de afdeling communicatie zelf, waardoor blijven de vijf hoofdlijnen impliciet. ‘Hier blijft iets liggen’, concludeert Necker van Naem dat ook ontdekte dat ambtenaren niet worden getraind door bijvoorbeeld het team Communicatie op het gebied van communicatie en participatie. ‘Volgens gesprekspartners is er geen afstemming tussen de algemene gemeentelijke communicatie en de raadscommunicatie.’

Netwerkende overheid
In een participatiesamenleving is samenwerken met ‘buiten’ de nieuwe norm. Belangrijke principes als ‘de inwoner centraal’ en ‘van buiten naar binnen’ denken en werken zijn wel terug te vinden in het beleidskader van de gemeente Ermelo. Dat is mooi, 'maar zowel intern als extern is nog een hoop werk te verrichten'. De gemeente Ermelo houdt in de samenwerking met ‘buiten’ het perspectief aan van de ‘rechtmatige overheid’. Het is voor de gemeente waardevol (en bijna een ‘must’) om deze verticale samenwerking aan te vullen met een horizontale samenwerking, vanuit het perspectief van de ‘netwerkende overheid’. Geen top-down-aanpak, maar een aanpak die ontstaat in overleg met maatschappelijke partners. ‘Het opstellen van een participatieverordening is hierin een eerste stap.’

Burgerforum
Dat is intern. Maar om de inwoner centraal te kunnen stellen in je werkwijze is inzicht noodzakelijk in wie je inwoners eigenlijk zijn. Om de participatie van verschillende groepen relevant te maken zou die een brede insteek moeten hebben, ‘en dus niet alleen gericht op handhaving’. Het moet vooral gaan over de maatschappelijke vraagstuk dat achter de ontstane situatie ligt: de beperkte ruimte in Ermelo die steeds intensiever gebruikt wordt, waardoor spanningen tussen de gebruikers oplopen. Necker van Naem beveelt de gemeente Ermelo aan een gesprek op gang te brengen met een brede afvaardiging van de Ermelose bevolking over de inrichting en het gebruik en beheer van de fysieke leefomgeving: doe dat vooral vanuit het perspectief van de ‘netwerkende overheid’, met een Burgerberaad of Burgerforum, en zet hierbij in op ‘inclusieve participatie’, zodat je niet steeds met hetzelfde clubje inwoners spreekt.

Samenhang
Als de evaluaties van de raadscommissies Langlopende dossiers en Zelfreflectie zijn afgerond en die met aanbevelingen komen, is het verstandig om alle conclusies, lessen en handelingsperspectieven in samenhang te bezien en daar één handelingsperspectief op uit te denken, beveelt Necker van Naem verder nog aan. De raad kan hierin het initiatief nemen, maar het is een opgave voor raad, college én organisatie. De afdelingen Communicatie en Dienstverlening kunnen hier een belangrijke rol in vervullen en het opdrachtgeverschap kan belegd worden in de driehoek van burgemeester, gemeentesecretaris en griffier.

Bestuurlijk wederhoor
Sprekend over de burgemeester en dan vooral de vorig jaar opgestapte burgemeester André Baars, dan valt op dat hij menigmaal de zwartepiet krijgt toebedeeld in het rapport, maar de onderzoekers hem niet hebben bevraagd. ‘Er is geen interview gehouden met André Baars omdat het onderzoek niet om zijn functioneren gaat, maar gericht is op de lessen die te trekken zijn voor de gehele gemeente: raad, college en ambtelijke organisatie’, liet de raadscommissie die het onderzoek begeleidt deze week aan De Stentor weten. Wel spraken de onderzoekers met twee wethouders, de gemeentesecretaris en de huidig waarnemend burgemeester Dorine Burmanje (partijloos). Dat gesprek was bedoeld 'om het bestuurlijk perspectief te verdiepen' en als ‘bestuurlijk wederhoor’ op de bevindingen.

Op de vlakte
De NSOB concludeerde vorig jaar oktober nog dat de schuld voor de politieke crisis niet alleen bij de burgemeester lag, maar ook de wethouders en raadsleden hun hand in eigen boezem moeten steken. Baars besloot op te stappen, omdat hij niet meer het vertrouwen genoot van de wethouders. Het zou te maken hebben met zijn partijpolitieke achtergrond (CDA). Die partij kreeg weliswaar bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen de meeste zetels, maar bleef buiten het college. Het is maar de vraag of het ‘bestuurlijk wederhoor’ bij de wethouders dan afdoende is. Baars zelf houdt zich enigszins op de vlakte als hem door De Stentor wordt gevraagd om een reactie op het rapport. Hij heeft alleen kunnen vaststellen wat de onderzoekers hebben opgeschreven en weet niet wat die partijen hebben ingebracht en hoe dat is gebeurd. ‘Zelf ken ik hier de inhoud of nadere context niet van. Het past mij daarom niet om hierop in te gaan’, zegt hij.

Raadsenquête
De grote vraag is nu of er naar aanleiding van het rapport over de hoofdpijndossiers nog een raadsenquête komt. Eerder vond de raad dat dit middel te duur was en teveel tijd zou kosten. Het rapport van Necker van Naem wordt 1 september beeldvormend en 8 september besluitvormend besproken door de gemeenteraad.