Misbruik discretionaire bevoegdheid door vaag beleid

Verkeerde beslissingen die ambtenaren met beleidsvrijheid maken zijn minder persoonlijk toe te rekenen dan wordt gedacht. Weinig controle door leidinggevenden, tijdsdruk en moeilijke dilemma’s leiden er toe dat zij soms hun eigen regels gaan volgen. Hierdoor wordt de praktijk anders zijn dan de formele wettelijke regels, met alle gevolgen van dien. ‘Het kan bijvoorbeeld ook het gevolg zijn van een kwestie van tegenstrijdig of vaag beleid‘, aldus hoogleraar Rechtssociologie Maartje van der Woude. Ze pleit voor een meer alomvattende benadering van het invullen van beleidsvrijheid, oftewel discretionaire bevoegdheden, van ambtenaren.

Etnisch profileren

Eerder dit jaar laaide de discussie op over etnisch profileren. De Nederlandse politie zou mensen met een donkere huidskleur structureel vaker staande houden op grond van stereotype ideeën. Ook zijn zowel de Nationale Politie als de Koninklijke Marechaussee dit jaar onder de loep genomen vanwege het gebruiken van de eigen bevoegdheden voor een ander doel dan de wetgever voor ogen heeft gehad. Zo zou de Nationale Politie tijdens de dynamische verkeerscontroles niet zozeer geïnteresseerd zijn in het toetsen van de Wegenverkeerswet – waar de controles juist voor bedoeld zijn – maar in het vinden van strafbare feiten als drugsbezit. Beide voorbeelden van mogelijk misbruik van discretionaire bevoegdheden.

Schietincidenten

‘Onheus gebruik van discretionaire bevoegdheden door politiefunctionarissen kan grote impact hebben op de ervaren legitimiteit van de diensten’, zegt Van der Woude. ‘Dat zie je bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waar de verhouding tussen de politie en met name de Afro-Amerikaanse gemeenschap ernstig verstoord is na schietincidenten waarvan mensen met een donkere huidskleur het slachtoffer waren. Ook de bereidheid van burgers om ‘normcomform’ te handelen kan erdoor afnemen.’
 
Organisatie verantwoordelijk 

‘Ook in Nederland worden de beslissingen van ambtenaren met een discretionaire bevoegdheid wel eens met wantrouwen bekeken’,  vervolgt Van der Woude. ‘Als één uitvoeringsambtenaar een fout maakt, wordt diegene er op aan gekeken. Maar zo’n besluit komt voort uit een groter geheel, de hele organisatie is er in feite verantwoordelijk voor. We zijn teveel gefocust op het handelen van de uitvoeringsambtenaar, terwijl zijn of haar bevoegdheden vaak maar een onderdeel zijn van een complexe reeks aan nationale en soms zelfs internationale beleids- en gerechtelijke beslissingen.’

Te snelle conclusies
Volgens Maartje van de Woude wordt het debat in Nederland vooralsnog op onvolledige gronden gevoerd. Bij belangrijke thema’s zoals veiligheid, waar politieoptreden en etnisch profileren uit voortkomen, te vaak gezien als kwesties van ‘voor’ of ‘tegen’. Bovendien worden er te snelle conclusies getrokken. Van der Woude: ‘Deze thema’s  zijn veel complexer dan dat. Er is een schreeuwende behoefte aan feiten, kennis en nuance. Daardoor is het zoeken naar constructieve oplossingen voor mogelijk misbruik van deze discretionaire bevoegdheden tot dusver een moeizame exercitie gebleken.’