Lobby tegen afschaffen index risicojongeren

De Verwijsindex Risicojongeren (VIR) verdwijnt als wettelijke verplichting uit de Jeugdwet. Zo is sinds enige tijd bekend. Uit evaluaties van het informatiesysteem, waarmee hulpverleners van jongeren met problemen met elkaar in contact kunnen komen, bleek herhaaldelijk dat er sprake is van tekortkomingen. Toch maakt Frank Pubben, wethouder in de gemeente Gennep met een achtergrond in de jeugdzorg, zich ernstig zorgen over de toekomst. Hij kondigt een motie aan voor het volgende VNG-congres.

Familiedrama's

De VIR werd in 2010 landelijk ingevoerd en in 2015 in de Jeugdwet ondergebracht als wettelijke verplichting voor gemeenten. Dit na meerdere heftige incidenten waarbij kinderen door hun ouders werden vermoord. Bijvoorbeeld de zaak van het ‘Maasmeisje’; een twaalfjarig kind dat door haar vader werd gedood terwijl het gezin onder toezicht van jeugdzorg stond. Een van de redenen dat het zo mis kon gaan bleek later het feit dat de hulpverleners niet goed samenwerkten. En daarin was deze zaak niet uniek. De VIR zou die samenwerking moeten verbeteren.

Signalering

Het idee is dat hulpverleners in het systeem melding kunnen doen over een kind of jongere (tot 23 jaar) die risico loopt. Als twee hulpverleners een melding doen over hetzelfde kind gaat er een signaal af. Evaluaties van het instrument toonden aan dat het allesbehalve perfect is. Eind 2022 schreef staatssecretaris Maarten van Ooijen aan de Kamer dat niet duidelijk is dat de VIR inderdaad heeft bijgedragen aan betere hulp aan jeugdigen. Ook gebruiken niet alle gemeenten het instrument, en zeker niet op dezelfde manier. Ondanks de wettelijke verplichting verzinnen ze bijvoorbeeld zelf regionale alternatieven. Hierdoor is er geen landelijke dekking.

Motie

De wisselende resultaten, ook vanwege ambiguïteit over wat meldingswaardig is, alsmede de zorgen over de privacy van de kinderen, waren voor Kamerleden Lisa Westerveld (GroenLinks) en René Peters (CDA) genoeg om eind 2021 een motie in te dienen waarin het kabinet werd opgedragen de wettelijke verplichting voor de VIR uit de Jeugdwet te halen. Volgens de Kamerleden maakt de VIR zelfs ‘stelselmatig inbreuk op de privacy van jeugdigen.’

Nog geen alternatief bekend

Van Ooijen besloot, na gesprekken met gemeenten, professionals, cliëntorganisaties en andere stakeholders, gehoor te geven aan de motie en het proces om de VIR af te schaffen in gang te zetten. Mogelijke alternatieven worden nog in kaart gebracht, meldde de VNG recentelijk. ‘Dit hoeven geen alternatieven te zijn die gebruik maken van een systeem of voorziening. Hierbij kijken we breed voor voorbeelden in het land.’ Binnen enkele maanden komt het ministerie met een handreiking die gemeenten moet helpen in de transitie naar een nieuw systeem.

Zorgen

Maar niet iedereen is blij met het afschaffen van de verwijsindex. Frank Pubben, portefeuillehouder Jeugd in de gemeente Gennep, maakt zich ernstig zorgen. Volgens Pubben, die zelf een achtergrond heeft als hulpverlener in de jeugdzorg, vervangt het rijk hiermee een weliswaar imperfect systeem met landelijke dekking naar een ‘vrijwillige en regionaal georganiseerde lappendeken’. Hij heeft inmiddels een brief opgesteld die hij naar de Tweede Kamer gaat sturen. En hij kondigt een motie aan voor het komende VNG-congres.

Lobby

‘Ik ben deze lobby begonnen omdat het rijk hiermee het kind met het badwater weggooit. Een heel systeem wordt afgeschaft omdat het niet honderd procent werkt. Zelf denk ik dat we veel beter kunnen inzetten op doorontwikkeling van de VIR, in plaats van het helemaal vervangen. Toen in de Kamer de motie over het afschaffen werd besproken was dat ook wat de staatssecretaris adviseerde, maar later bleek het kabinet van mening te zijn veranderd.’

'Had er maar iemand aan de bel getrokken'

Pubben vindt het belangrijk dat het rijk beseft binnen welke context de verwijsindex ooit is ontstaan. ‘Het was een periode met meerdere familiedrama’s, waarbij kinderen omkwamen en er steeds meerdere zorgverleners rondliepen die niets wisten van elkaars bestaan. Ik heb zelf toen ik binnen de jeugdzorg werkte meerdere malen meegemaakt dat ik dankzij de VIR in contact kwam met een andere hulpverlener. Als ik nu met volwassenen praat die als kind slachtoffer zijn geweest is wat ze het vaakst zeggen: ‘had er maar iemand aan de bel getrokken’.’

Bezwaren

Van de bezwaren van politici en ouderorganisaties tegen de VIR, die met name kritisch zijn op het gebied van privacy, is Pubben weinig onder de indruk. ‘De Jeugdwet is volstrekt duidelijk. Gegevensuitwisseling over jongeren mag op deze beperkte manier wanneer je daarmee de veiligheid van jongeren waarborgt.’ Met andere kritieken, zoals dat een VIR-registratie onnodig jongeren problematiseert, is Pubben het ook niet eens. ‘Het is juist bedoeld om als signaalfunctie te dienen wanneer bij een gezin meerdere hulpverleners actief zijn. En een melding verdwijnt na twee jaar weer uit de systemen.’