Wethouders in crisistijd

Onverstoorbaar stoot staalgigant Corus zijn rook uit boven IJmuiden. Aan de buitenkant wijst niets erop dat de reus zwaar te lijden heeft onder de economische recessie. Dat schijn bedriegt weten ook Arjen Verkaik en Karel Ockeloen, de Velsener wethouders van respectievelijk economische zaken en financiën. Een fax van Corus maakte in oktober in één klap duidelijk dat het slechte tij niet aan de grootste werkgever in de regio voorbij gaat. ‘Het was een aankondiging dat men de toeleveranciers buiten de deur ging zetten in verband met een krimp van de productie van veertig procent’, zo brengt wethouder Verkaik die middag in oktober van vorig jaar in herinnering.

Vanwege de dominantie van de werkgever – ‘van de bollenstreek tot Den Helder’ – wordt er opgeschaald. Een stuurgroep kredietcrisis wordt geformeerd met daarin vertegenwoordigers van de Kamer van Koophandel, werkgeversverbond VNO-NCW, vakbond FNV Bondgenoten, uitkeringsinstantie CWI, de provincie Noord-Holland en de vier meest betrokken gemeenten - Velsen (waaronder IJmuiden valt), Beverwijk, Heemskerk en Uitgeest. De leden van de stuurgroep komen één keer in de drie weken bijeen om afspraken te maken wat de verschillende gremia kunnen doen en te monitoren waar de klappen vallen.

Op woensdag 26 november kwam het crisisteam voor het eerst bij elkaar. ‘Daar zaten we met z’n allen en we wisten niet wat we moesten doen’, zegt Verkaik. ‘Zestig procent van het werk was weggevallen, maar niemand had mededelingen dat het slecht ging. Het CWI niet, ‘Op een ander moment had dit stevige discussie met de raad opgeleverd’ We bewandelen het schemergebied’ niemand niet. Ja, er waren iets meer faillissementen aangevraagd. Maar vanwege de vele vacatures die er in de regio waren, wisten mensen blijkbaar buiten de instanties om zelf een nieuwe werkplek te vinden.’

De aankondiging van de drastische ingreep bij Corus kwam als een grote verrassing in het stadhuis. Tot dan toe, zegt Ockeloen, waren er slechts ‘onderbuikgevoelens’ en ‘enge verhalen’ hoe slecht het ging. ‘Bij de behandeling van de begroting in oktober vroeg een raadslid al of de crisis in de VS gevolgen zou hebben voor Velsen. Daar ging het zo dramatisch slecht, zo was zijn ervaring bij een recent bezoek, dat de vraag was of er hier ook niet iets moest gebeuren. Maar nogmaals, onze kengetallen wezen daar niet op. We maken geen beleid op horen-zeggen-verhalen en stelden onze begroting dan ook gewoon vast.’

De fax van Corus, net na vaststelling van de begroting, maakte een bruusk einde aan het van-horen-zeggentijdperk. Wat te doen als dagelijks bestuur? PvdA-wethouder van financiën Ockeloen en zijn VVD-collega van economische en sociale zaken Verkaik nemen vanwege hun portefeuilles praktisch gezien de leidende rol. Ze overleggen dagelijks met elkaar. Andere collegeleden worden door het duo ‘intensief’ op de hoogte gehouden. ‘We informeren elkaar in een eerder stadium dan gebruikelijk, ook de gemeenteraad’, zegt Verkaik.

De grootste verleiding is halsoverkop tot actie over te gaan en paniekvoetbal te spelen. ‘Dat’, zegt Ockeloen, ‘hebben we dus niet gedaan. Niet dat er niets gebeurde. Op verzoek van het bedrijfsleven hadden we al besloten waar mogelijk de procedures te verkorten. Wat vergunningaanvragen betreft, werken we sinds een paar maanden niet meer volgens het principe last in, last out, maar kijken we welke we eerder kunnen afhandelen met het oog op de gevolgen voor onder meer de werkgelegenheid. Verder zijn we ook sneller gaan betalen. Rekeningen betaalden we eerst binnen dertig dagen. Door een andere interne werkwijze – facturen nemen we nu vaker dan eens per maand in behandeling – doen we dat nu sneller.’

Renovatie haven

Intussen is er in het Velsener stadhuis één wezenlijke beleidsbeslissing genomen als serieuze reflex op de klappen bij Corus: de reconstructie van de IJmuider haven wordt naar voren gehaald. Bedrijven in de geprivatiseerde haven hadden een verzoek daartoe ingediend. ‘Het project lag op de plank, maar wegens gebrek aan middelen was het nog niet in onze planning opgenomen. Omdat het werk creëert, stoppen we er nu anderhalf miljoen euro in’, zegt Verkaik.

Hoeveel werk het project met zich meebrengt is volgens de VVD-wethouder niet te zeggen. Het enige dat hij met zekerheid kan zeggen, is dat het een arbeidsintensieve klus is. ‘Met het project scheppen we niet alleen werk met werk, maar ook geld met geld. Ik bedoel: er komen miljoenen euro’s bij van het rijk en de provincie.’ Velsen haalt het geld voor de versnelde investering uit de algemene reserve. In die pot zit zo’n 9 miljoen euro. Dat geeft een mogelijkheid voor extra investeringen zonder dat de belastingen omhoog moeten of er moet worden gesneden in de lopende begroting. Dat gegeven en de sense of urgency bij de raad hebben ertoe geleid dat het besluit binnen een maand is genomen. In juni kan het project beginnen. ‘Op een ander moment’, zegt Ockeloen, ‘was er geheid een stevige discussie over geweest met de raad.’

De crisis heeft ook geleid tot een andere aansturing van ambtenaren. Verkaik: ‘Ik vertel ze: ga om procedures heen. Denk buiten de kaders, want erbinnen liggen de oplossingen niet. Ik begrijp dat het tegennatuurlijk is, als ambtenaar moet je juist volgens de regels werken. Past hetgeen helpt om de crisis te bestrijden niet binnen de regels? Pas dan de regels aan, verander ze.’

Wat Verkaik merkt is dat ambtenaren het leuk vinden om de grenzen op te zoeken. Eén van de vruchten die dat heeft opgeleverd is het plan om creatief om te gaan met geld uit het potje voor werk en bijstand. Een deel dat volgens de regels bestemd is voor het activeren van niet-werkenden – ‘de mensen die nu nog in ons uitkeringsbestand zitten, zijn absoluut niet geschikt voor de reguliere arbeidsmarkt’ – wil Velsen nu gaan inzetten voor omscholing van (nog) werkende mensen richting ander werk. Het gaat om een bedrag van een half miljoen euro.

Dat is, zo beseft Verkaik, op het randje. ‘Mijn verhaal is dat we ermee voorkomen dat mensen in de bijstand terecht komen. We sturen dus, door het geld naar de werkenden te laten gaan, op de voorkant in plaats van de achterkant. We willen ermee voorkomen dat mensen straks geen werk meer hebben’, zegt hij. ‘Het doel blijft hetzelfde’, valt Ockeloen bij.

De wethouders kaartten het idee aan bij staatssecretaris Klijnsma (Sociale Zaken). ‘Haar reactie? “Zoek de ruimte maar”, zei ze. Dan weet ik genoeg’, zegt Verkaik, voorheen ambtenaar op het ministerie van Sociale Zaken. ‘Dan blijf ik het schemergebied bewandelen.’ Binnenlands Bestuur volgt de komende tijd de ontwikkelingen in de regio IJmuiden in het kader van de economische crisis.

UWV netwerkt met werkgevers

De IJmondregio - behalve Beverwijk ook de gemeenten Velsen, Heemskerk en Uitgeest – kreeg de economische recessie eerder voor de kiezen dan andere delen van het land. Het aantal geregistreerde werklozen dat minder dan zes maanden zonder werk zit nam van januari op februari toe met 119 (+12 %) tot 1.128. Ten opzichte van februari 2008 bedroeg de stijging +54 % (van 734 naar 1.128).)

UWV-werkcoach Sepideh Naiemasa en adviseur Hans Peters belichamen de aanpak die minister Donner (CDA, Sociale Zaken) voorstaat met de 33 mobiliteitscentra her en der in het land. De twee UWV’ers onderhouden nauwe banden met bedrijven in de IJmond die een beroep doen op de werktijdverkortingsregeling (WTV). Doel: ontslag voorkomen of personeel bij te scholen. Als met de WTV-regeling ontslag uiteindelijk niet afgewend kan worden, dan helpt het mobiliteitscentrum werknemers bij het zoeken naar werk.

In die fase is het mobiliteitscentrum IJmond nog niet beland, vertelt Naiemasa. ‘Van de twaalf bedrijven die nu gebruikmaken van de WTV is nog niet duidelijk of ze ook mensen zullen ontslaan. Zelfs bij Corus zijn de ontslagen alleen nog maar aangekondigd. Bij één bedrijf gaat het alweer beter en is de WTV-regeling niet verlengd.’

Voorlopig blijven de activiteiten van het mobiliteitscentrum beperkt tot een adviserende rol en het aandragen van ideeën. Peters: ‘We zorgen ervoor dat bedrijven hun werknemers niet thuis laten zitten, maar bijvoorbeeld laten meedraaien in andere delen van het bedrijf, zodat ze later breder inzetbaar zijn. We helpen bedrijven ook bij scholingsplannen.’ Naiemasa ziet het mobiliteitscentrum in de eerste plaats als een ‘netwerkclubje’. ‘Voorheen wisten bedrijven het UWV Werkbedrijf alleen te vinden als ze handen tekort kwamen, nu onderhouden we ook contact over hun problemen.’