Werkvoorziening zucht onder papiercircus

Iedere maand stuurt het sociale werkvoorzieningsbedrijf van Utrecht, UW, een overzicht van zijn werknemers aan de gemeente Utrecht: wie ze zijn, hoeveel ze werken, wat voor arbeidshandicap ze hebben en welk deel van het budget hiermee gemoeid is. Ongeveer 275 medewerkers van UW wonen niet in Utrecht, maar in 34 gemeenten door het hele land, tot in Sittard. Voor hen maakt de gemeente facturen die naar die gemeenten worden gestuurd, en omgekeerd ontvangt Utrecht facturen van sw-bedrijven en gemeenten uit het hele land voor inwoners van de stad die elders werken.

‘Het is een enorme papierhandel’, verzucht Jan Jongerius, stafmedewerker beleid bij UW. ‘De hoeveelheid telefoontjes en e-mails die nodig zijn om de administratie op peil te houden, het is gigantisch.’ Hij schat dat het bedrijf en de gemeente vorig jaar zo’n 2000 uur extra kwijt was aan de administratie, en die niet als enige: ‘De hele sector kreunt en steunt hieronder.’

De administratieve lastenverzwaring is het gevolg van een wijziging van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw), die vorig jaar januari werd doorgevoerd. Om gemeenten verantwoordelijker te maken voor de aansturing van de sw-bedrijven werd het geld voor de sociale werkvoorziening door het ministerie niet langer aan de bedrijven zelf uitgekeerd, maar aan gemeenten. Die moeten de bedrijven vervolgens betalen voor hun inwoners die bij de bedrijven werken.

Geen verplichting

Mensen verplichten te werken bij het sw-bedrijf in hun eigen gemeente kan niet. Wsw-werknemers die verhuizen, blijven - voor zover de reistijd het toelaat - in veel gevallen bij hun eigen bedrijf werken. Ook geografisch gezien is het soms handiger om bij een sw-bedrijf van een andere gemeente te gaan werken, omdat die een vestiging dichterbij hebben. Verder bieden de bedrijven allemaal verschillend werk aan en afhankelijk van iemands beperking kan een ander bedrijf veel geschikter zijn.

Het zogenoemde woonplaatsbeginsel heeft een gigantisch papiercircus in de hand gewerkt, bevestigt ook Alexandra Koeze, directieadviseur bij de Haeghe Groep, het sw-bedrijf in Den Haag. Ook daar werken veel mensen uit omringende gemeenten, waarvoor maandelijks facturen moeten worden verstuurd. ‘Het is vooral lastig dat alle gemeenten andere voorwaarden stellen aan de informatie die je moet aanleveren.’

Daarbij verhuizen mensen nogal eens en vergeten ze dat door te geven. En er zijn allerlei situaties die net een beetje afwijken, waar dan eindeloze discussies over moeten worden gevoerd, constateert Koeze. ‘We hebben mensen in dienst die een voogd hebben die in gemeente Y woont, maar die zelf in gemeente X wonen. Die gemeente X wil vervolgens niet betalen omdat alle administratie op naam staat van iemand in een andere gemeente.’

Een ander voorbeeld: ‘Wij en een medewerker constateren tevreden dat het heel goed gaat en dat we het dienstverband met een paar uur willen uitbreiden. Voorheen konden we dat makkelijk doen, nu moeten we de woongemeente toestemming vragen. En het komt voor dat die zegt: “Fijn dat jullie het zo leuk hebben met elkaar, maar wij betalen er niet voor”.’

Het frustrerende vindt Koeze vooral dat het rondpompen van facturen zo weinig oplevert: Het is een beetje bezigheidstherapie: het rondsturen van informatie schiet zijn doel voorbij. Het principe dat er meer regie wordt uitgeoefend op de sw steunen we, maar daar helpt dit niet bij. Als de mensen op de werkvloer er nou baat bij zouden hebben, dan zeg ik: oké, dan dient het een doel. Maar de enigen die nu hiervan “profiteren” zijn de accountants. Voorheen hoefden alleen de bedrijven een verklaring af te geven, nu doen de gemeenten dat ook nog los voor hun eigen populatie.’

Bureaucratie

Al voor de invoering van de nieuwe wet is voor een toenemende administratieve last gewaarschuwd, onder meer door Cedris, brancheorganisatie sociale werkgelegenheid en arbeidsintegratie. En in september vorig jaar stuurden de vier grootste gemeenten van het land een brief aan de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) met daarin acht voorbeelden van de ‘inefficiency en onbedoelde bureaucratie’ die met het woonplaatsbeginsel in de hand werden gewerkt. ‘Voorstellen tot vereenvoudiging zijn naar ons oordeel dringend noodzakelijk’, benadrukken de vier wethouders. De VNG antwoordde hierop dat de problemen bekend waren, maar dat de sector zelf met oplossingen zou moeten komen.

Cedris bevestigt dat er gesprekken met de VNG worden gevoerd om het probleem aan te pakken, maar dat er nog geen concrete afspraken zijn gemaakt. De organisatie schat dat ongeveer zesduizend mensen niet werken bij het sw-bedrijf van hun woonplaats. Voorzitter Joan Leemhuis-Stout: ‘We hebben nu eenmaal te maken met de gevolgen van het woonplaatsbeginsel. Een grotere regierol bij gemeenten hebben we altijd ondersteund, evenals hun eigen budgetverantwoordelijkheid. Dat alle gemeenten anders met de uitwerking daarvan omgaan, was niet voorzien en is iets waarover wij graag tot nadere afspraken komen.’

Uiteindelijk hoopt Cedris dat er in overleg met de gemeenten een standaard wordt ontwikkeld waarin staat omschreven welke informatie moet worden aangeleverd en door wie, en dat de uitwisseling ook digitaal kan worden ondersteund. Terugdraaien van het woonplaatsbeginsel vindt Leemhuis geen goed idee: ‘We merken dat door de wetswijziging gemeenten langzaamaan gaan nadenken over de betekenis van de Wsw voor hun inwoners, en meer betrokken raken bij de bedrijven. Dat zij hun regiefunctie oppakken, is positief. Maar deze administratieve discussie leidt nu wel de aandacht af van de doelgroep. Die tijd en energie kunnen we beter gebruiken.’

Modernisering

Om de groeiende wachtlijsten in de sociale werkvoorziening het hoofd te bieden, is vorig jaar de Wet sociale werkvoorziening gemoderniseerd. Gemeenten kregen meer instrumenten om de swbedrijven aan te sturen. De bijdrage van het rijk (jaarlijks ruim twee miljard euro) wordt sinds 1 januari 2008 niet langer rechtstreeks aan de iets meer dan negentig bedrijven overgemaakt, maar aan de 441 gemeenten. Die gemeenten beheren ook de wachtlijsten voor de Wsw en kregen tegelijk de mogelijkheid bepaalde groepen op de wachtlijst, bijvoorbeeld jong gehandicapten, voorrang te geven. Bij de sw-bedrijven is plaats voor ongeveer negentigduizend mensen. Een kleine twintigduizend mensen staan daarnaast op een wachtlijst, soms jarenlang.

Al direct bij de invoering van de modernisering zei de toenmalige staatssecretaris van Sociale Zaken, Ahmed Aboutaleb, dat deze wetswijziging niet voldoende zou zijn om de problemen in de sw het hoofd te bieden. Daarom presenteerde afgelopen najaar de commissie-De Vries een advies voor verder ingrijpen. De belangrijkste aanbeveling was om alle mensen met een arbeidsbeperking (dus niet alleen sw’ers) in één regeling onder te brengen en hen zoveel mogelijk bij gewone bedrijven te plaatsen. Het kabinet heeft kortgeleden instemmend op dit advies gereageerd en kondigde aan, beperkte pilots te gaan houden met dit systeem.

Deurwaarder

Tussen Utrecht en een woongemeente is het conflict over de aanlevering van gegevens inmiddels hoog opgelopen. Deze woongemeente, Utrecht wil niet zeggen welke, eist dat Utrecht voor de werknemers uit die stad onder meer loonstrookjes en kopieën van arbeidscontracten overlegt. Utrecht weigert dat, en de andere gemeente betaalt daarom al meer dan een jaar de rekeningen voor haar inwoners niet. Onlangs heeft Utrecht daarom een deurwaarder op die gemeente afgestuurd.

Rian de Poorter, beleidsmedewerker van Utrecht: ‘Onze juristen zeggen dat dergelijke informatie privacygevoelig is en dat we die niet mogen geven. Maar we hebben zelf ook principiële bezwaren. Waarom zouden we dergelijke informatie, die alleen relevant is tussen werkgever en werknemer, het hele land doorsturen? Er wordt voor iedereen altijd uiterst voorzichtig mee omgegaan, maar omdat het om sw’ers gaat, zou die voorzichtigheid niet nodig zijn? In onze maandelijkse overzichten staan alle gegevens die andere gemeenten nodig hebben. Jaarlijks wordt dit ook nog bevestigd door de accountantsverklaring.’