Centralisatie armoederegelingen? 'Eerst basis op orde'

De VNG kan nog niet zeggen er voorstander van te zijn om een aantal armoederegelingen te centraliseren. Dat laat de gemeentekoepel weten in een reactie op vragen door Binnenlands Bestuur. Onderzoekers van Het Instituut voor Publieke Economie (IPE) deden recent in een rapport de aanbeveling om de laptop- en meerkostenregelingen, de studietoeslag, collectieve zorgverzekering, de individuele inkomenstoeslag en de gemeentelijke kinderopvangregelingen onder te brengen bij het rijk.

IPE

Het IPE onderzocht voor het rapport 21 gemeenten en vond 90 verschillende armoederegelingen. Daarvan kunnen er veel worden samengevoegd en geharmoniseerd, bepleiten de onderzoekers. Daarnaast zouden 6 armoederegelingen die nu door gemeenten worden uitgevoerd beter bij het rijk worden ondergebracht. De laptop- en meerkostenregelingen, de studietoeslag, collectieve zorgverzekering, de individuele inkomenstoeslag en de gemeentelijke kinderopvangregelingen.

Lokale verschillen

‘Voor al deze regelingen geldt dat de Rijksoverheid voldoende gegevens heeft om ze uit te voeren’, zo leest het rapport. Daarnaast verwacht het IPE dat het niet-gebruik van regelingen minder wordt wanneer deze landelijk worden uitgevoerd. Ze zijn daardoor namelijk toegankelijker. Ook spelen ‘moeilijk uitlegbare lokale verschillen’ dan geen rol meer. Eerder signaleerden onder andere de Commissie Sociaal Minimum en het Nibud dat de verschillen in het sociaal minimum tussen gemeenten te groot zijn geworden omdat ze op verschillende manieren compenseren voor een te laag sociaal minimum.

Individuele inkomenstoeslag

De beleidsvrijheid van gemeenten heeft dan negatieve gevolgen, concluderen ook de onderzoekers van het IPE. Als voorbeeld geven ze de individuele inkomenstoeslag. Dat is een toeslag bedoeld voor huishoudens die meerdere jaren moeten rondkomen van een inkomen rond het sociaal minimum en weinig uitzicht hebben op verbetering van hun situatie. Omdat gemeenten zelf mogen bepalen hoe hoog de toeslag is, kiezen juist gemeenten met veel bijstandsgerechtigden vaak voor een lager bedrag.

Gesprek met achterban

Daarmee heeft het decentraal uitvoeren van deze zes regelingen geen enkel voordeel. De VNG is echter nog niet klaar om de regelingen over te hevelen. Zo laat een woordvoerder weten aan Binnenlands Bestuur. ‘Momenteel zijn wij in gesprek met onze achterban (gemeenten) om te zien waar inwoners en gemeenten tegenaan lopen, dan pas kunnen we een breed gedragen standpunt hierover formuleren.’

Toegankelijk, maar onvoorspelbaar

De VNG erkent dat rijksregelingen doorgaans toegankelijker zijn dan lokale armoederegelingen, maar noemt wel een kanttekening. ‘Bij herberekeningen kunnen ze op een later stadium tot grote problemen leiden als het blijkt dat de toeslagen geheel of gedeeltelijk onterecht zijn toegekend. In dat geval kan het tot wantrouwen jegens de overheid leiden waardoor burgers, wegens de onvoorspelbaarheid van de toeslagen, geen beroep meer doen op de regelingen. Toegankelijkheid betekent dus niet dat het niet-gebruik per definitie afneemt.’

Sociaal minimum

Voordat de gemeentekoepel klaar is om te praten over het centraliseren van lokale regelingen moet het rijk eerst de basis op orde brengen en zorgen voor een toereikend sociaal minimum. Dan zouden lokale verschillen ook niet meer problematisch zijn en hoeven gemeenten 'niet constant pleisters te plakken', aldus de VNG. ‘Gemeentelijke regelingen zijn meer bedoeld voor individuele gevallen (maatwerk) als inwoners ondanks rijksregelingen onbedoeld tussen wal en schip dreigen te vallen. De eventuele verschillen onder gemeenten ontstaan als het rijk niet aan zijn wettelijke zorgplicht voldoet.’