Vertrouwen sleutel tot succes

De meeste vertrouwensexperimenten met de bijstand zijn nu één jaar onderweg. Wat is er tot nu toe opgestoken van de andere benaderingen van de Participatiewet? Een ding is zeker: ‘De stress die door armoede wordt veroorzaakt, zorgt voor een vicieuze cirkel.’

Kaken stijf op elkaar

Het gebeurt niet vaak dat gemeentebestuurders de kaken stijf op elkaar houden. Wie echter bij de gemeenten Groningen, Tilburg en Utrecht vraagt naar tussentijdse resultaten van het grootste gedragsexperiment dat ooit is uitgevoerd met uitkeringsgerechtigden, krijgt weinig tot nul op het rekest (zie kader ‘Radiostilte verklaard’). Alleen de gemeente Wageningen is bereid om een tipje van de sluier te lichten. ‘Wij kleden de halfjaarlijkse voortgangsrapportage aan de rijksoverheid iets meer aan dan andere gemeenten’, geeft projectleider Hans Zuidema van het Wagenings vertrouwensexperiment toe. ‘Ik weet dat andere gemeenten daar wat terughoudender in zijn. Onze afweging is dat wij het een dermate belangrijk experiment vinden dat wij informatie daarover, met de nodige slagen om de arm, met het publiek willen delen.’ Wetenschappelijk begeleider Ruud Muffels benadrukt nog een verschil tussen Wageningen en de andere vijf gemeenten die experimenteren onder de Algemene Maatregel van Bestuur. Terwijl in Groningen en Tilburg zo’n 10 procent van de uitkeringsgerechtigden deelneemt, is dat in Wageningen maar liefst de helft van de ongeveer 800 bijstandsontvangers die het Gelderse universiteitsstadje telt. ‘Er zal daar dus ook een verantwoordingscomponent in meespelen’, aldus Muffels.  

Hogere uitstroom intensiveringsgroep en ontheffingsgroep

De laatste tussenrapportage uit Wageningen wijst erop dat vooral de zogeheten intensiveringsgroep en ontheffingsgroep een hogere uitstroom laten zien dan de controlegroep (zie kader ‘Treatments’). ‘Wij denken dat dat komt doordat een behandeling die goed op de cliënt aansluit snel effect heeft’, zegt Zuidema. ‘Het lijkt erop dat de meer zelfredzame bijstandsgerechtigde gebaat is bij de ontheffingsaanpak en dat de minder zelfredzame klant veel heeft aan intensievere begeleiding.’ De vrijlatingsgroep doet het volgens Zuidema niet slecht. ‘Wij zien de uitstroom naar parttime werk in die groep gestaag stijgen. Bij aanvang in oktober 2017 was 10 procent deeltijd aan het werk. Nu is dat 23 procent van die groep.’

Zuiver toedienen behandelingen

De grootste hoofdbrekens had Zuidema afgelopen jaar over de werving van deelnemers en het coachen van de klantmanagers. Over dat laatste zegt de projectleider: ‘Het meeste werk in de uitvoering van het experiment vindt uiteindelijk plaats in het contact tussen de uitkeringsgerechtigde en de klantmanager. De grootste uitdagingen voor de klantmanagers zijn vooral het zuiver toedienen van de behandelingen en het winnen van het vertrouwen van de deelnemers.’ De werkwijze in het experiment ontwikkelt zich volgens Zuidema dan ook gaandeweg. 

Verfrissend

‘De intensiveringsmethode is voor klantmanagers min of meer een vertrouwde manier om een uitkeringsgerechtigde extra aandacht te geven en sneller te laten uitstromen. Bij de vrijlatingsgroep is het verschil met de gangbare benadering al wat groter. Ik merk dat klantmanagers er minder op gericht zijn om mensen naar parttime werk te leiden. Omdat er wordt gehamerd op fulltime werk is die aanpak nog in mindere mate ontwikkeld. Zo moet er nog vaak aandachtig worden gezocht naar werkgevers die expliciet op zoek zijn naar parttime arbeidskrachten. Ook bij de klanten is er nog wel eens terughoudendheid. Zij vragen zich af of het de moeite wel loont.’ De gesprekken met uitkeringsgerechtigden uit de ontheffingsgroep leveren volgens Zuidema veel verfrissende inzichten op. ‘Het is voor deze klantmanagers vaak nog even wennen. Zij krijgen met hele andere hulpvragen te maken. Hun klanten vragen bijvoorbeeld niet om hulp bij de sollicitatiebrief, maar meer om tips voor het versterken van het doenvermogen. Soms komt een klant met voorstellen die aan de andere kant van de tafel niet haalbaar gevonden worden, maar uiteindelijk verrassend goed uitpakken.’ 

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 24 van deze week (inlog)

---

Kader: Radiostilte verklaard

De verklaring voor de radiostilte rondom de voorlopige resultaten is bijna overal identiek. De Utrechtse wethouder Linda Voortman (werk en inkomen, GroenLinks) legt uit dat de onderzoekers vrezen dat deelnemers aan de bijstandsexperimenten worden beïnvloed door eventuele tussentijdse resultaten. ‘Dat verwijt willen wij als gemeente niet krijgen achteraf.’ Haar partijloze Tilburgse collega Esmah Lahlah, zelf wetenschapper in hart en nieren, geeft toe dat zij staat te popelen om resultaten van het experiment met de wereld te delen maar verkiest te zwijgen. Arjen Edzes, namens de Rijksuniversiteit Groningen begeleider van het experiment in die gemeente, is waakzaam voor self-fulfilling en self-denying prohecies. Ruud Muffels, die namens de Universiteit Tilburg onder meer het Tilburgse en het Wageningse experiment begeleidt: ‘Het vertrouwensexperiment krijgt veel aandacht vanuit de politiek, media en samenleving. Dat kan de beleving en het gedrag van zowel de deelnemende uitkeringsgerechtigden als de consulenten beïnvloeden. Wij hebben daarom met alle onderzoekers samen afgesproken geen tussentijdse effectresultaten te delen. Daarop hebben wij ook sterk aangedrongen bij de gemeenten.’

Kader: Treatments

Intensiveringsgroep

De intensiveringsgroepen krijgen aanvullende dienstverlening aangeboden. Daarbij is de insteek dat zij twee keer zo veel contactmomenten hebben met bijstandsconsulenten.

Ontheffingsgroep

De ontheffingsgroepen zijn ontslagen van hun sollicitatie- en arbeidsverplichtingen. De  uitkeringsgerechtigden die tot deze groepen behoren, mogen zelf invullen hoe zij hun kansen op betaald werk het best kunnen vergroten.

Vrijlatingsgroep

De vrijlatingsgroepen mogen geld bijverdienen zonder dat dit op de bijstandsuitkering in mindering wordt gebracht. Van het bijverdiende geld mogen de bijstandsgerechtigden in deze groep de helft houden, tot een maximum van 200 euro per maand.  

Keuzegroep

Groep aselect toegewezen uitkeringsgerechtigden die zelf mogen kiezen welke experimentele behandeling zij krijgen. De keuzegroep is een uniek onderdeel van het Groninger vertrouwensexperiment met de bijstand.

Controlegroep

Groep uitkeringsgerechtigden die de ‘klassieke’ behandeling krijgt. Ook deze groepen worden nauwkeurig gemonitord zodat er betrouwbare data zijn ter vergelijking met de data afkomstig van de experimentgroepen.