Van Ooijen wil nieuwe snackwet

Staatssecretaris Maarten van Ooijen (VWS) wil een nieuwe wet die gemeenten de bevoegdheid geeft om ongezonde voedselaanbieders te kunnen weren. Dit wetsvoorstel gaat begin 2025 naar de Tweede Kamer.

Van Ooijen koesterde al langer de wens om gemeenten de wettelijke bevoegdheid te geven om de vestiging van nieuwe fastfoodrestaurants of snackbars in een wijk of bij een school te verbieden. Welke wettelijke vorm was destijds nog niet bekend. Een compleet nieuwe wet moet gemeenten meer mogelijkheden bieden om, op grond van gezondheid, aanbieders van ongezond voedsel te weren. De komende periode zal de bewindsman het voorstel uitwerken.

Schijf van Vijf

Eén van de belangrijke aandachtspunten is het opstellen van een (eenduidige) juridische definitie van een ongezonde voedselaanbieder. Bij het maken van onderscheid tussen gezonde en ongezonde voedselaanbieders wil Van Ooijen zich baseren op de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Het gaat hierbij alleen om horeca waarbij sprake is van directe consumptie, zoals een automatiek (snackmuur) of een ijsje van de ijssalon. Om willekeur te voorkomen moet een kader waarborgen dat gemeenten deze bevoegdheid rechtmatig benutten.

Gemeenten gelimiteerd

Volgens de staatssecretaris is een nieuwe wet noodzakelijk omdat gemeenten onder de huidige ruimtelijke ordeningsregelgeving beperkte mogelijkheden hebben. ‘Nu kunnen zij alleen ruimtelijke argumenten aandragen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving (zoals stank- en geluidsoverlast)’, schrijft hij. Het weren van ongezonde voedselaanbieders, uitsluitend vanwege de schadelijke effecten op de volksgezondheid, is zonder een meetinstrument voor de voedselomgeving onder de Omgevingswet niet mogelijk, blijkt ook uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam. Daarvoor zou de Omgevingswet moeten worden aangepast, maar dat vindt Van Ooijen ‘niet wenselijk’. Een wijziging van de Warenwet is in zijn ogen evenmin een optie. Die wet ziet namelijk primair op het stellen van regels aan waren zelf.

Comfort bieden

Dat gemeenten inderdaad nog te weinig instrumenten hebben is iets wat Anniek de Ruijter erkent. Zij is Hoogleraar gezondheidsrecht en beleid aan de Universiteit van Amsterdam. De Ruijter deed onder meer onderzoek naar het juridisch instrumentarium voor een gezonde voedselomgeving in de stad. Maar rechtvaardigt dit gebrek een compleet nieuwe wet? ‘Ik ben niet per se tegen een nieuwe wet, maar het is evengoed mogelijk dit met wat aanpassingen in het huidige reguleringskader te regelen’, zegt De Ruijter. ‘Het kabinet kan ook een aantal wetten amenderen. Het klopt dat de Omgevingswet die niet expliciet biedt, maar de staatssecretaris kan door een duidelijke beleidsinzet wel meer comfort bieden aan gemeenten.’

Meerdere knoppen

Bovendien werken deze maatregelen alleen als de overheid inzet op een brede aanpak van het gezonder maken van de voedselomgeving. De Ruijter: ‘Je moet aan álle knoppen draaien. Naast een gezonde leefomgeving moet ongezond voedsel zwaarder worden belast en aan de voedselkwaliteit striktere eisen worden gesteld.’ Van Ooijen kondigde eerder al aan dat hij een wet zal maken die regelt dat er voor bepaalde producten maximale hoeveelheden suiker, zout of verzadigd vet worden vastgesteld. Welke producten dat zijn, is nog niet duidelijk.

Maar zolang het kabinet niet inzet op alle pijlers, is het volgens de Ruijter dweilen met de kraan open. ‘Zelfs als een gemeente de mogelijkheid krijgt om snackbars bij scholen te weren, kunnen die scholieren alsnog mierzoete energydrink kopen bij de supermarkt. Dan pak je de lokale ondernemer, maar de Albert Heijn kan blijven doen wat ze altijd al deden.’ Wat De Ruijter betreft zou de industrie dus ook meer in beweging moeten komen.

Eindstreep

Daarbij is het maar de vraag of dit wetsvoorstel überhaupt de eindstreep haalt. De Ruijter acht die kans ‘niet heel groot’. ‘De staatssecretaris mikt op het eerste kwartaal van 2025, terwijl in maart de zittingstermijn van de Tweede Kamer eindigt. En bij een tussentijdse ontbinding zijn we nog verder van huis.’

En dat is eigenlijk de teneur van veel kabinetsplannen op dit terrein. De Ruijter: ‘De suikertaks, 0 procent BTW op groente en fruit, en het verbod op marketing van ongezonde voedingsmiddelen gericht op kinderen: allemaal ambitieuze plannen, maar er is nog niks van terechtgekomen. Dat is echt zonde, want hiermee voorkom je niet alleen enorme zorgkosten in de toekomst, maar ook veel menselijk leed.’