Datagedreven werken aan woningbouwopgave

Het staat dagelijks in de krant: starters komen moeilijk aan een woning en blijven noodgedwongen bij hun ouders wonen, doorstromers komen niet verder omdat woningen te duur zijn en senioren missen levensloopgeschikte woningen. Vanuit het Rijk wordt dan ook gestuurd op de bouw van maar liefst 980.000 woningen in de komende jaren. Vrijwel alle gemeenten staan aan de lat om dit mogelijk te maken. En dan wil je als gemeente goed kunnen sturen op jouw deel van de opgave. Want het gaat niet alleen sec om de aantallen, maar ook om het realiseren van de juiste typen woningen voor verschillende doelgroepen op de goede plek binnen je gemeente. In dit artikel laat ik zien hoe een gemeente door handig gebruik te maken van data beter grip kan krijgen op de woningbouwopgave.

Sinds januari 2023 werk ik als senior Business Intelligence Consultant bij Van Dam Datapartners. In de jaren daarvoor, toen ik nog bij de gemeente werkte, merkte ik dat ik steeds vaker data nodig had om mijn werk goed te kunnen doen. Telkens bleek het een zoektocht om de juiste, actuele data bij elkaar te sprokkelen. Dat moest toch anders en makkelijker kunnen? In mijn rol als beleidsadviseur wonen ben ik dan ook al begonnen met het op orde brengen van de data voor wonen en zorg; specifiek de bestaande en nog te ontwikkelen woonvormen voor ouderen. Daarvoor had ik ook collega’s van geo-informatie nodig die verhelderende kaarten voor mij maakten op basis van het Excel-bestand dat ik zelf al had gemaakt. Toen ik doorstroomde naar de rol van product owner voor het fysiek domein greep ik de kans om het gebruik van data nog verder te optimaliseren. Ons data-team heeft toen een interactieve kaart gemaakt van alle woningbouwprojecten in de gemeente. Van daaruit was de stap naar het bouwen en gebruiken van een dashboard eenvoudig. Nu ik voor Van Dam Datapartners gedetacheerd ben bij een andere gemeente zie ik daar vergelijkbare mogelijkheden om de woningbouwdata beter toegankelijk te maken. In dit artikel ga ik daar dieper op in.

Versnipperde data

In veel gemeenten zijn de data over de huidige woningvoorraad versnipperd aanwezig. Een deel zit netjes in de basisregistraties zoals de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en in de WOZ. Vaak is er ook wel een geografisch informatiesysteem beschikbaar met daarin een aantal handige kaartlagen zoals de BAG, kadasterkaarten, de ligging van voorzieningen en onderscheid tussen woningen en bedrijven.

De toekomstige situatie is vaak minder goed in handige datasystemen gevangen. De woningbouwplannen van de gemeente zitten bijvoorbeeld in de hoofden van medewerkers en/of staan in een Excel-lijst. De typen woningen waar behoefte aan is, staan vaak in een pdf van een onderzoeksbureau. De ambities voor de langere termijn zijn opgenomen in abstracte (papieren) visies en ruimtelijke verkenningen. En de afdeling statistiek heeft mooie overzichten van de demografische ontwikkelingen in een rapport gezet.

De huidige grillige woningmarkt vraagt echter om flexibiliteit, directe reactie op initiatieven vanuit de markt en het snel kunnen meedoen aan subsidierondes die door het Rijk worden aangeboden. Met het huidige personeelstekort, ook bij gemeenten, is het zonde als er (te) veel tijd gaat zitten in het steeds bij elkaar zoeken van de data om te kunnen concluderen of project x, y of z past in de strategie van het bestuur. Het zou mooi zijn als je met één druk op de knop een helder overzicht hebt van waar je staat als gemeente in die enorme woningbouwopgave die over ons land is uitgerold. Dat kan door data slim aan elkaar te knopen en van daaruit een overzichtelijk dashboard te bouwen.

Niet zo, maar zo

Dit proces start altijd met een helder doel: kunnen sturen op de woningbouwopgave waar je verantwoordelijk voor bent. Zonder een helder doel is het moeilijk om te bepalen welke data je nodig hebt. Voor de woningbouwopgave is het nodig om de huidige woningvoorraad te kunnen relateren aan de toekomstige woonbehoeften en demografische ontwikkelingen. Daarvoor heb je data nodig over het aantal bestaande woningen en daarbinnen ook over de typen woningen, zoals koop of huur, prijsklasse, grondgebonden woningen of appartementen en woningen voor bepaalde doelgroepen zoals senioren, kwetsbare doelgroepen en statushouders. Veel van deze informatie zit in basisregistraties of andere systemen. Ook wil je weten welke en hoeveel woningen nodig zijn in jouw gemeente en daarbinnen welke specifieke behoeften er zijn in een bepaalde wijk of kern. Vaak komt deze informatie uit een woningbehoefteonderzoek.

Voor de beoordeling van nieuwe woningbouwplannen is het van belang om deze te toetsen aan de behoefte. Daarvoor heb je dezelfde soort informatie nodig, namelijk locatie, huur/koop, prijsklasse en of het om grondgebonden woningen of bijvoorbeeld appartementen gaat. Daarnaast wil je van deze bouwplannen ook weten hoe hard of zacht ze zijn (is er al een bestemmingsplan vastgesteld bijvoorbeeld) en in welk jaar de oplevering verwacht wordt.

Leuk om alle informatie bij elkaar verzameld te hebben, maar het is handiger om daar een mooi dashboard van te maken zodat je duidelijk kan zien, en aan anderen kan laten zien, waar je staat als gemeente. Er zijn immers allerlei subsidies en hulppotjes in het leven geroepen om gemeenten te helpen met de bouwopgaven. Deze zullen echter altijd om een verantwoording vragen en dan is een up-to-date dashboard een handig hulpmiddel dat je direct inzicht geeft in de resultaten van de uitvoering. Bovendien helpt het dashboard je om vragen van het college en de raad over de stand van zaken te beantwoorden.

Weten of je moet bijsturen? Ook dat kan je goed zien in een dashboard. Je bent immers niet alleen bezig met de lopende projecten, maar moet ook verder in de toekomst kijken. Initiatieven die zich aandienen wil je kunnen beoordelen op hun wenselijkheid en bijdrage aan het behalen van je langetermijndoelen. En misschien wil je als gemeente wel actiever zijn in je grondbeleid en echt sturen op nieuwe initiatieven. Ook dan is een dashboard een prettig hulpinstrument.

De sociale kant van woningbouw

Het bouwen van woningen is niet alleen het stapelen van stenen, het gaat vooral om het bouwen aan een samenleving. Met meer woningen heb je ook meer voorzieningen (huisartsen, scholen, zorg, et cetera), meer infrastructuur, meer groen, et cetera nodig. Deze puzzel moet niet alleen ruimtelijk gelegd worden (past het allemaal?) maar zeker ook in data. Hoeveel huisartsen zijn er extra nodig voor 3.000 nieuwe woningen, hoeveel schoolgaande kinderen verwachten we als we een gemengde wijk bouwen met grondgebonden woningen en appartementen? Zijn er straks nog voldoende sportvoorzieningen en kan de infrastructuur de groei ook aan? Allemaal vragen die met de inzet van data te beantwoorden zijn en bijdragen aan de bouw van woningen in de duurzame en leefbare steden en dorpen van de toekomst.

Verder bouwen met data

In dit artikel heb ik geschetst waar een gemeente tegenaan kan lopen bij het sturen op hun aandeel in de grote woningbouwopgave die over heel Nederland is uitgerold. Ik heb laten zien op welke manier data kan helpen om overzicht te creëren en te analyseren waar je staat als gemeente en waar je naartoe beweegt. Door deze informatie in een helder dashboard te presenteren, heb je een prachtig instrument om te sturen op je woningbouwopgave en hierover te communiceren met zowel inwoners als bestuurders om zo gezamenlijk de juiste beslissingen te nemen, nu en voor de toekomst.

Auteur: Veroniek Bezemer, senior Business Intelligence Consultant Van Dam Datapartners