Energiearmoede aanpakken met data

In het huidige digitale tijdperk spelen gegevens een steeds grotere rol bij het nemen van beslissingen en het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Eén van de belangrijkste uitdagingen waar we vandaag de dag mee te maken hebben, is energiearmoede. Het is een probleem dat wereldwijd miljoenen mensen treft en een negatieve impact heeft op hun welzijn en levenskwaliteit. Gelukkig biedt het concept van datagedreven werken nieuwe mogelijkheden om dit probleem aan te pakken en de strijd tegen energiearmoede te intensiveren.

De definitie van energiearmoede

Voordat de impact van datagedreven werken op energiearmoede besproken kan worden, is het belangrijk om de term ‘energiearmoede’ te definiëren. Energiearmoede verwijst naar de situatie waarin huishoudens de energie die ze nodig hebben voor hun basisbehoeften, zoals voor verwarming, verlichting en koken, niet kunnen betalen. Volgens de definitie die TNO hanteert is er sprake van energiearmoede als huishoudens over een laag inkomen beschikken in combinatie met hoge energielasten en/of een woning van ‘energetisch onvoldoende kwaliteit’, oftewel een slecht geïsoleerd huis. TNO heeft ook een rapport gemaakt over energiearmoede in Nederland. Hieruit blijkt dat 600.000 huishoudens in Nederland kampen met energiearmoede. Dat is meer dan 7% van het totaal aantal huishoudens in Nederland.

Wie investeert?

Ongeveer de helft van de huishoudens die in energiearmoede leven, kunnen hun huis eigenlijk niet verduurzamen. Een heel grote groep woont namelijk in een huurwoning van een woningbouwcorporatie of een particuliere huurwoning. Voor deze mensen geldt dat de verantwoordelijkheid voor het nemen van energiebesparende maatregelen bij de woningcorporatie of de particuliere verhuurder ligt. Met de stijging van de energieprijzen vallen deze huurders vaak tussen de wal en het schip. Als deze huurders überhaupt zelf de middelen hebben om te investeren in energiebesparende maatregelen, zullen ze dat waarschijnlijk niet doen; het huis is immers niet van henzelf en de terugverdientijd is lang, zeker omdat de waardestijging van de woning door de verduurzaming niet terugvloeit naar de huurder. Corporaties willen vaak wel verduurzamen, maar moeten hiervoor enorme investeringen doen, om gelijk een hele straat of wijk aan te pakken. Daarbij is het ook nog lastig om voldoende arbeidscapaciteit te vinden om grote projecten uit te laten voeren. Dan bestaat er nog een forse groep huishoudens met een koopwoning die onvoldoende financiële middelen hebben om hun huis te verduurzamen. Vaak zijn het huishoudens met een verzamelinkomen tot ongeveer 140% van het sociaal minimum. Een groep waar momenteel beperkt zicht op is. En dat is zorgelijk omdat verduurzaming van koopwoningen bij deze doelgroep juist de risico’s op energiearmoede zal verlagen

Risico’s van energiearmoede

Energiearmoede heeft een negatieve impact op verschillende aspecten van iemands leven. Door de stijging van de energieprijzen zetten mensen de verwarming bijvoorbeeld geregeld uit of heel laag. Dat is niet alleen oncomfortabel, maar kan ook zorgen voor schimmelvorming, vocht en (te) koude ruimtes in een huis. Ook douchen mensen korter, kouder of zelfs minder vaak. Gebrek aan comfort, en in sommige gevallen hygiëne, kan uiteindelijk leiden tot gezondheidsklachten.

Daarnaast zorgt energiearmoede voor een grotere kans op schulden. Ruim 1,4 miljoen huishoudens in Nederland hebben problematische schulden of lopen het risico deze op te bouwen. Met de stijging van de energieprijzen neemt het risico meer problematische schulden bij huishoudens alleen maar toe. Alhoewel de energieprijzen momenteel iets dalen, blijven de tarieven voor stroom en gas relatief hoog. Gelukkig zijn vanaf 1 januari 2021 onder andere energiebedrijven verplicht om betalingsachterstanden van klanten te melden bij de gemeente. Dit naar aanleiding van de gewijzigde wet schuldhulpverlening en vroegsignalering. Er zijn dus al veel data beschikbaar bij gemeenten over inwoners in financiële problemen. Data waar iets mee gedaan moet worden. Met deze data kunnen gemeenten immers eerder ingrijpen en hulp bieden aan hen die dat nodig hebben. Zeker rondom schulden heerst namelijk nog een behoorlijk taboe, dus veel mensen stappen niet snel zelf naar de gemeente als ze in moeilijkheden komen.

Schulden zorgen er ook voor dat maatschappelijke risico’s toenemen. Je kunt dan bijvoorbeeld denken aan hogere zorgkosten. Deze worden soms veroorzaakt door het eerdergenoemde versoberde comfort- en hygiëneniveau, maar ook doordat mensen die in armoede leven vaker zorg mijden uit angst voor hoge kosten. Energiearmoede en schulden hebben eveneens impact op kinderen. Onderzoek wijst bijvoorbeeld uit dat kinderen die leven in armoede vaker een leerachterstand oplopen. Ook leidt armoede vaker tot een sociaal isolement. Meer hierover lees je in onze whitepaper 'Een integrale armoedeaanpak dankzij data’. Alle reden dus om energiearmoede zo snel mogelijk aan te pakken, en data kunnen daarbij helpen.

Huidige maatregelen energiearmoede

Er zijn veel landelijke en gemeentelijke regelingen die kunnen bijdragen aan het verminderen van energiearmoede. Gemeenten hebben beleidsvrijheid om zelfstandig keuzes te maken, bijvoorbeeld door energiecoaches in te zetten. Landelijk zijn er ook veel initiatieven, zoals:

• Prijsplafond energietarief
• Verlaging btw op energie
• Energietoeslag voor studenten en inwoners met een inkomen rond bijstandsniveau
• Tijdelijk Noodfonds Energie
• Middelen vanuit het Rijk voor energiebesparende maatregelen

De laatstgenoemde maatregel kan worden gezien als een stap op weg naar een meer fundamentele aanpak en grootschalige isolatie (vloer, dak en gevel) via het nationaal isolatieprogramma. Het Rijk stelt dat gemeenten gericht aan de slag kunnen in die buurten waar veel energiearmoede voorkomt.

De rol van datagedreven werken

Zoals beschreven mogen gemeenten zelf bepalen hoe zij energiebesparende maatregelen inzetten. Maar waar begin je en hoe krijg je inzichtelijk wie wat nodig heeft? Door te kiezen voor een datagedreven aanpak, kun je een goede start maken. Datagedreven werken houdt in dat beslissingen worden genomen op basis van gegevens en feiten, in plaats van op basis van vermoedens of intuïtie. Dit kan op verschillende manieren worden toegepast om energiearmoede aan te pakken:

1. Identificeren van risicogroepen

Door het analyseren van gegevens over energieverbruik, demografische gegevens en sociaaleconomische factoren, kunnen risicogroepen die het meest vatbaar zijn voor energiearmoede worden geïdentificeerd. Dit stelt gemeenten en andere organisaties in staat gerichte maatregelen te nemen om deze groepen te bereiken, te ondersteunen en te beschermen.

2. Energie-efficiëntieprogramma’s

Met behulp van gegevens kunnen energie-efficiëntieprogramma’s worden ontwikkeld en geïmplementeerd. Door te analyseren waar en hoe energie wordt verbruikt, kunnen beleidsmakers inzicht krijgen in inefficiënte systemen en gebieden met een hoog energieverbruik. Op basis van deze informatie kunnen passende maatregelen worden genomen om het energieverbruik te verminderen en de energiearmoede te bestrijden.

3. Geautomatiseerde energiemonitoring

Door het gebruik van slimme meters en geautomatiseerde energiemonitoringssystemen kan het energieverbruik real time worden gevolgd. Zo kunnen huishoudens hun energieverbruik beter begrijpen en worden ze zich bewust van manieren om energie te besparen. Bovendien kunnen hulporganisaties en overheidsinstanties op basis van deze gegevens gepersonaliseerde adviezen en ondersteuning bieden aan gezinnen die moeite hebben om hun energierekeningen te betalen.

4. Samenwerking en gegevensdeling

Datagedreven werken bevordert ook de samenwerking en gegevensdeling tussen verschillende belanghebbenden, zoals energiebedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstituten. Door gegevens te verzamelen, te bundelen en gebundeld te analyseren, krijgen deze partijen een beter inzicht in de omvang en oorzaken van energiearmoede, en kunnen ze gezamenlijke oplossingen ontwikkelen om dit probleem effectiever aan te pakken.

Conclusie

Datagedreven werken biedt veelbelovende mogelijkheden om energiearmoede aan te pakken en het welzijn van mensen te verbeteren. Door gegevens slim te gebruiken kunnen risicogroepen worden geïdentificeerd, energie-efficiëntieprogramma’s worden ontwikkeld, geautomatiseerde energiemonitoring worden toegepast en samenwerking worden gestimuleerd. Het is essentieel dat overheden, organisaties en beleidsmakers deze benadering omarmen en investeren in datagedreven initiatieven om de strijd tegen energiearmoede te intensiveren. Alleen door gezamenlijke inspanningen en met innovatieve oplossingen kunnen we een duurzame en rechtvaardige energietoekomst creëren voor iedereen.