UWV moet leren van het verleden

Het nieuws dat tienduizenden mensen met een WIA-uitkering jarenlang te veel of te weinig hebben ontvangen door fouten bij het UWV, heeft veel stof doen opwaaien. Wéér zijn burgers de dupe zijn van overheidshandelen. Terwijl het UWV en het ministerie van SZW zich voorbereiden op het herstelproces, rijst de vraag: zullen ze leren van eerdere misstanden, zoals het toeslagenschandaal en de gaswinning in Groningen? Beide dossiers hebben laten zien dat hersteloperaties vaak tekortschieten, omdat ze onvoldoende oog hebben voor de diverse behoeften van de gedupeerden. Dit is een kans voor het UWV om het anders te doen en vanaf het begin de ervaringen en perspectieven van de betrokkenen centraal te stellen. De eerste signalen stellen ons nog niet gerust.

De Nationale Ombudsman stelde in het rapport ‘Herstel bieden: een vak apart’ dat overheidsinstanties keer op keer de fout ingaan door te weinig aandacht te hebben voor wat gedupeerden écht nodig hebben. De focus ligt vaak op snel handelen, regels volgen en systemen herstellen, waardoor persoonlijk contact en rechtvaardigheid naar de achtergrond verdwijnen. In plaats daarvan draait het om rechtmatigheid: wie heeft recht op wat, volgens de bestaande procedures? Maar wat mensen in zo’n situatie nodig hebben, is veel meer dan alleen geldelijke compensatie. Ze willen gehoord worden, serieus genomen worden en een oplossing die recht doet aan hun situatie.

De lessen uit Groningen en van het toeslagenschandaal zijn nog vers. In Groningen constateerde de parlementaire enquêtecommissie dat de behandeling van gedupeerde Groningers milder, makkelijker en menselijker moest. En bij het herstel van het toeslagenschandaal wees de Bestuurlijke Adviesraad Kinderopvangtoeslag (BAK) erop dat die hersteloperatie vooral draaide om regels en procedures, terwijl gedupeerden vooral behoefte hadden aan erkenning, begrip en daadwerkelijke hulp. Het juridische denken in termen van rechtmatigheid schiet dan tekort. Uiteraard moet willekeur worden voorkomen, maar belangrijker dan rechtmatigheid (volgens de regels werken) is rechtvaardigheid: juist handelen, gegeven de situatie.  

En toch lijkt ook nu bij de WIA-affaire de primaire focus te liggen bij de vraag waar mensen precies recht op hebben, procedures en nadenken over precedenten. Dat alles zonder eerst goed te luisteren naar wat gedupeerden zelf belangrijk vinden.

Wat moet er dan anders? Het UWV moet vanaf het allereerste moment van de hersteloperatie het perspectief van de gedupeerden meenemen. Dat betekent niet alleen dat men zich bewust moet zijn van de impact die deze fouten hebben gehad op het leven van mensen, maar ook dat deze actief betrokken worden bij de oplossing. Een effectief middel hiervoor zou het instellen van een gedupeerdenpanel zijn. Zo’n panel, bestaande uit de mensen die zelf geconfronteerd zijn met de fouten van het UWV, kan de hersteloperatie adviseren en aangeven wat zij nodig hebben voor een rechtvaardige oplossing. Hoe kan het herstelproces op een manier verlopen die niet alleen het systeem herstelt, maar ook de levens van de mensen die door dat systeem in de problemen zijn gekomen of dreigen te komen?

Als het UWV erin slaagt om het belang van gedupeerden vanaf het allereerste ontwerp van het herstel mee te nemen, zou dat een grote stap voorwaarts zijn ten opzichte van eerdere hersteloperaties. Het UWV heeft nu de kans om te laten zien dat zij wél kunnen leren van het verleden. Het herstelproces moet zich niet blindstaren op getallen en oplossingen vanuit het systeem, maar juist oog hebben voor de mens achter het dossier. Alleen zo kan het vertrouwen in de overheid en haar instanties worden hersteld.

Het is tijd dat we het perspectief van de gedupeerden centraal stellen en invulling geven aan de menselijke maat. Niet alleen om de fouten van het verleden te herstellen, maar ook om ervoor te zorgen dat we in de toekomst beter met dit soort situaties omgaan. Laten we deze kans niet verspillen.

Marcel Benard, directeur Lysias Advies en vml. secretaris BAK
Jantine Kriens, vml. voorzitter BAK
Tof Thissen, voorzitter Oudercommissie Kinderopvangtoeslag
Susan Top, gedeputeerde provincie Groningen