Liever Scandinavisch model dan basisinkomen

Nederlanders vinden dat bijstandsgerechtigden meer ruimte moeten krijgen om giften te ontvangen of inkomsten uit werk te behouden. Ze zijn ook bereid om daar meer belasting voor te betalen. Wel moeten mensen in de bijstand een tegenprestatie leveren en actief op zoek gaan naar werk. Doen ze dat niet, dan zijn sancties gewenst, hoewel die niet te hoog mogen zijn.

Scandinavisch

De gemiddelde Nederlander is dus voorstander van een genereus bijstandsbeleid, maar wel in combinatie met verplichtingen. Dat is het beeld dat naar voren komt uit een onderzoek gepubliceerd in economisch vakblad ESB. Vier onderzoekers van de universiteiten van Leiden, Tilburg en Maastricht brachten de voorkeuren van Nederlandse burgers wat betreft de bijstand in kaart. Voor een basisinkomen – een uitkering zonder voorwaarden – blijkt weinig steun te zijn. Nederlanders voelen meer voor het Scandinavische model: een hoog besteedbaar inkomen en actieve begeleiding richting werk.

Sollicitatieplicht

De onderzoekers legden allerlei aspecten van het bijstandsbeleid voor aan de respondenten. De sollicitatieplicht voor bijstandsgerechtigden kan op het grootste draagvlak rekenen. Ook vinden de meeste Nederlanders dat de gemeente bijstandsontvangers een sanctie moet opleggen wanneer zij niet meewerken aan het vinden van werk. De grootste steun gaat naar een sanctie van 25 procent van de uitkering. Een korting van 50 procent is minder populair, maar nog wel te verkiezen boven helemaal geen strafmaatregel. Een sanctie van 100 procent, daarentegen, vinden de respondenten onwenselijk. Opvallend, omdat sancties van 100 procent van de uitkering nu wel in de Participatiewet zijn opgenomen.

Meer belasting

Nederlanders zijn ook voorstander van een tegenprestatie in ruil voor de uitkering. Daarbij is er iets meer draagvlak voor een tegenprestatie die door de gemeente wordt gekozen dan één die door de bijstandsontvanger zelf wordt gekozen. Nederlanders zijn zelfs bereid om meer belasting te betalen voor de uitvoering van de sollicitatieplicht en de tegenprestatie, zo blijkt uit het onderzoek. Zo is de gemiddelde Nederlander bereid om 671 euro aan belasting per huishouden per jaar te betalen in ruil voor het uitvoeren van de sollicitatieplicht. De daadwerkelijke kosten liggen een stuk lager: tussen de 150 en 250 euro per huishouden per jaar.

Bijverdienen

Tegenover die verplichtingen staat echter ook een versoepeling van de regels rondom giften ontvangen en bijverdienen naast de uitkering. Daarbij heeft een ruime bijverdiengrens van 300 euro per maand de voorkeur boven een bedrag van 150 euro. Hetzelfde geldt voor het maximale bedrag aan giften: het draagvlak voor een vrijlating tot 300 euro per maand is groter dan voor 150 euro. Die bedragen liggen hoger dan wat gemeenten doorgaans toestaan. Bij giften gaat het vaak om 1200 euro op jaarbasis (100 euro per maand), bij bijverdiensten ligt het wettelijk maximum op 2699 euro per jaar (225 euro per maand). Ook voor ruimere vrijlatingen voor bijverdiensten en giften is men bereid meer belasting te betalen. De bedragen die Nederlanders acceptabel vinden zijn bovendien fors hoger dan de kosten die de vrijlatingen met zich meebrengen.

Hogere uitkering

Nederlanders vinden ook dat de uitkering wat hoger mag. De betalingsbereidheid daarvoor is echter minder. Voor één euro extra inkomen per maand vinden de respondenten 62 cent extra belasting per huishouden per jaar aanvaardbaar. Dat is precies 1 cent meer dan de werkelijke kosten van een verhoging van de uitkering. Er lijkt dus draagvlak te zijn voor een hogere bijstandsuitkering. De onderzoekers tekenen wel aan dat een hogere uitkering mogelijk leidt tot extra instroom in de bijstand, wat weer zorgt voor extra uitgaven. Daardoor zouden de kosten toch boven de betalingsbereidheid uitstijgen.