Tekorten in sociaal domein beteugeld

Diep in de rode cijfers zaten ze, Eindhoven en Venlo. De tekorten in het sociaal domein waren giga en alle zeilen moesten worden bijgezet om het tij te keren. Dat deden beide steden op hun eigen manier. Gemene deler: ze contracteren minder aanbieders (of gaan dat doen) en hebben de toegang tot de zorg op de schop genomen. Over 2019 noteren beiden een plus.

Dieptepunt

Op het dieptepunt, in 2017, noteerde Venlo een tekort van 25 miljoen euro op het sociaal domein. In Eindhoven bedroeg het tekort over dat jaar maar liefst 47 miljoen euro. Een keur aan maatregelen werden door beide gemeenten genomen. 2019 zou in Eindhoven ‘the proof of the pudding’ zijn, vertelde wethouder Renate Richters (jeugd, zorg, GroenLinks) destijds. Ook voor Venlo was het spannend of alle ingezette maatregelen voldoende vruchten zouden afwerpen. Tijd om terug te gaan en de verantwoordelijk wethouders te vragen hoe de vlag er nu bij hangt.

Prestatiebekostiging

Met de komst van een nieuw college in 2018, en een nieuwe wethouder financiën, werd in Venlo een zeer strak financieel regime ingevoerd. Daarnaast werd binnen het sociaal domein fiks gesleuteld. Zo werd onder meer afscheid genomen van de pxq-financiering en werd prestatiebekostiging ingevoerd. ‘Met aanbieders van Wmo-hulp, beschermd wonen en jeugdhulp werden aan de voorkant afspraken gemaakt over volume en budget, met een maximum’, licht wethouder Frans Schatorjé (zorg, EENLokaal), toe. Ook is flink gesneden in het aantal aanbieders. ‘Voor jeugd hadden we zo’n tachtig aanbieders, nu zo’n achttien. Door het aantal aanbieders te beperken, kun je je relatiemanagement veel beter oppakken.’

Sociale basis

Daarnaast is ingezet op de beweging naar ‘de voorkant’ toe. Daarmee wordt niet zo zeer preventie bedoeld, maar op het eerder verlenen van zorg zodat later zwaardere zorg kan worden voorkomen. Ook is in het contractmanagement en in de toegang gesleuteld. Zo is er elke twee tot drie maanden een gesprek met de aanbieder. Het aantal wijkteams is teruggebracht en er is een wijkteam-plus waar mensen met multi-problematiek terecht kunnen. De wijkteamleden zijn niet meer in dienst van zorgaanbieders, maar van de gemeente. Er wordt vol ingezet op versterking van de sociale basis. 

Budgetplafonds

Eindhoven stelde onder meer budgetplafonds in voor maatwerkvoorzieningen Wmo en jeugd, haalde de indicatiestelling naar een nieuw opgericht servicebureau en verlaagde de tarieven, op basis van een onafhankelijk kostprijsonderzoek. Ook zijn de contracten aangescherpt en is het contractmanagement geïntensiveerd. ‘We kijken of de gecontracteerde zorg daadwerkelijk is geleverd. We zitten er kritischer bovenop’, aldus Renate Richters (jeugd, zorg, GroenLinks).

Prestatieafspraken

Met de Stichting WIJeindhoven, de ‘toegangspoort’ voor zorg en ondersteuning en de aanbieder van hulp in de nulde- en eerstelijnszorg, werden scherpe prestatieafspraken gemaakt. De indicatiestelling werd er weggehaald en overgedragen aan het servicebureau. ‘We hebben geconstateerd dat als je dat allemaal in een hand legt (hulp en indicatiestelling, red), buiten jezelf, dat je dan heel erg moeilijk kunt sturen.’

Zwarte cijfers

De tot nu toe genomen maatregelen hebben zijn vruchten afgeworpen, zo stellen de wethouders. ‘2018 hebben we afgesloten met 2,1 miljoen euro positief. De verwachting is dat we over 2019 op plus 3 miljoen euro uitkomen’, stelt de Venlose wethouder financiën Ad Roest (EENLokaal). Ook Richters verwacht 2019 met een positief saldo van zo’n 12 miljoen euro af te sluiten, maar noemt dat bedrag met een grote slag om de arm. De boeken worden pas in april afgesloten.

Zorgen

Maar de zorgen zijn nog niet voorbij, benadrukken de drie wethouders. De vraag naar jeugdhulp blijft stijgen en de vergrijzing stuwt de Wmo-kosten op. De invoering van het gewraakte abonnementstarief voor Wmo-voorzieningen heeft een aanzuigende werking en kost gemeenten meer geld dan ze van het rijk gecompenseerd krijgen. Ook over de herijking van het gemeentefonds zijn grote zorgen.

In control

Op de vraag of de wethouders nu in control zijn, is Schatorjé helder: ‘We zijn meer in control in de zin dat we zicht hebben op de kosten. We weten wat het betekent als de vraag toeneemt. We zien wat er gebeurt en kunnen erop reageren.’ Het probleem in de jeugd is zeker niet opgelost. ‘We geven net als de rest van Nederland meer geld aan jeugdzorg uit dan we van het rijk krijgen’, aldus Schatorjé. ‘We zijn in ieder geval een heel stuk meer in control, maar ik realiseer me ook dat er nog steeds heel veel risico’s zijn’, aldus Richters. Ze ziet veel, heel veel gemeenten om zich heen die nu in dezelfde situatie zitten als Eindhoven twee jaar geleden. ‘We zeggen wel eens ironisch: we waren koploper met in en met uit de problemen komen. Een deel van de problemen is door onze manier van organiseren veroorzaakt, maar een deel van de problemen doet zich bij alle gemeenten voor. Dan is er ook iets anders aan de hand. Het is allemaal nog complexer dan dat wij allemaal indertijd dachten en ik hoop dat we dat met zijn allen op een goede manier bij het rijk kunnen adresseren.’     

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 5 van deze week (inlog)