Talent wordt weggejaagd

Ambtenaren maken zich ernstig zorgen over de continuïteit van de bedrijfsvoering in hun organisatie. Zij vrezen dat overheidsorganisaties door de bezuinigingen de komende jaren last krijgen van een tekort aan gekwalificeerd personeel, mede doordat zij (nóg) minder met de private sector zullen kunnen wedijveren om de beste medewerkers.

 

Een en ander blijkt uit de enquête ‘Bezuinigingen en baantevredenheid bij de overheid’ van Binnenlands Bestuur en Hay Group. Aan het onderzoek werkten 1809 mensen mee, meest ambtenaren en bestuurders. Zeven op de tien respondenten verwachten dat de bezuinigingen het overheidsorganisaties moeilijk zullen maken om de beste mensen binnen te halen en te behouden. Bij het Rijk zijn zelfs acht op de tien medewerkers daarvoor bang. Groot is ook het aantal rijksambtenaren (67 procent) dat een uittocht van vooral jongere medewerkers vreest door de besparingsmaatregelen. Bij provincies (62 procent) en gemeenten (54 procent) is die angst iets minder groot.

 

‘Bezuinigingen kunnen veel kapot maken’, zegt Elbert Hoogendoorn, senior consultant productiviteitsverbetering bij Hay Group. ‘Op de werkvloer ontstaat onzekerheid. De motivatie komt onder druk. Het management moet dat goed opvangen, anders ontstaat het gevaar dat jongere medewerkers hun heil elders gaan zoeken. En dat zijn wel de high potentials van morgen.’

 

Besparingsmaatregelen hoeven een organisatie niet te verzwakken, zegt Hoogendoorn, mits ze onderdeel uitmaken van een strategisch personeelsplan. De enquête maakt echter duidelijk dat het aan zulk beleid ontbreekt bij de overheid: er wordt vooral gesneden in de formatie en veel minder in het takenpakket. ‘Alles willen blijven doen met minder mensen verhoogt de werkdruk, verlaagt de kwaliteit van het werk en verziekt het werkklimaat. Zo jaag je het talent weg’, meent Hoogendoorn. ‘Er zullen in het takenpakket echt keuzes moeten worden gemaakt.’

 

Doemscenario

 

‘Failing to plan is planning to fail’, zegt Geert-Jan Waasdorp, deskundige op het gebied van arbeidsmarktcommunicatie en directeur van adviesbureau Intelligence Group. Hij zou niet verrast zijn als zich over 2, 3 jaar een doemscenario ontrolt bij de overheid, namelijk dat zij massaal interim specialisten moet inhuren, van wie dit jaar als bezuinigingsmaatregel afscheid wordt genomen.

 

De mogelijkheid dat de besparingsmaatregelen op langere termijn meer geld zullen kosten dan ze op korte termijn opleveren, komt ook in de enquête naar voren. Vooral ambtenaren in rijksdienst (57 procent) en bij de gemeenten (49 procent) zijn hier beducht voor.

 

‘Het gevaar is groot’, zegt Waasdorp, ‘dat overheidsorganisaties, door nu medewerkers te ontslaan volgens het last in, first out-principe, straks een werkgeneratie zullen missen. De vacatures die over 4 jaar door vertrekkende babyboomers ontstaan, kunnen dan niet worden ingevuld. Want starters hebben te weinig ervaring en het echelon daarboven is niet aanwezig. Dat is ook niet een groep die je zomaar uit de markt trekt.’ ‘Die vijver is al leeggevist door het bedrijfsleven’, meent Terco van Heumen, directeur van wervingsbureau Public Spirit. Hij noemt het heel verstandig van Rijk, provincies en gemeenten dat ze vrijwel al hun traineeprogramma’s ontzien bij de bezuinigingen, al ontkomt de gemeente Den Haag er niet aan de baangarantie voor trainees op te heffen. ‘Personeelsmanagement is ook over de crisis heen kijken. Als de tijden weer beter worden, kun je alleen meedoen als je voldoende op sterkte bent. Moet je dán nog gaan werven, dan ben je te laat.’

 

Van Heumen pleit ervoor, jong talent een rol te geven in het bezuinigingsproces. ‘Dat bindt. Bied toekomstperspectief, geef ze managersposities. Jongeren kunnen de wereld veroveren en maken de sector weer fancy. Creëer ruimte voor hen door afscheid te nemen van de grijze golf. Zeker, daarmee gaat veel expertise verloren, maar je kunt in 2011 niet meer alle expertise in huis hebben. Het is goedkoper specifieke kennis te betrekken van zakelijke dienstverleners.’

 

Regisserende rol

 

Geld om overheidsorganisaties in hun huidige omvang te laten voortbestaan, is er niet. Dat betekent voor het lokale bestuur dat de huidige uitvoerende rol steeds meer een regisserende wordt, richting burgers en bedrijven die gemeentelijke taken overnemen.

 

‘Voor die regierol’, zegt Peter Teunisse, directeur van de adviesgroep Lokale Overheid van PricewaterhouseCoopers, ‘heb je minder ambtenaren nodig, maar wel heel goede. Ambtenaren die ook de toegevoegde waarde van sociale media benutten. Door hen beter te betalen en door de dynamiek van het samenwerken met partners zouden gemeenten hen moeten kunnen vasthouden.’

 

Dat besef leeft echter nog nauwelijks bij de managers. Onder druk van de bezuinigingen laten zij hun visie afhangen van de politieke waan van de dag, constateert Teunisse. ‘Ambtelijke leiders zouden daar overheen moeten stappen en moeten nadenken over de rol van de overheid in de toekomst. En hoe die overheid dán een aantrekkelijke werkgever kan zijn voor hoogopgeleiden, aan wie ook wordt getrokken door het bedrijfsleven.’

 

Zoveel onaantrekkelijker wordt de overheid door de bezuinigingen niet voor pas afgestudeerden, zegt Fred Jansen, projectleider gemeentelijke arbeidsmarkt bij het A+O fonds gemeenten. ‘Het salaris voor starters bij de overheid is minimaal even goed en soms zelfs hoger dan in de marktsector. En carrièrejagers kozen toch al niet voor een baan bij de overheid. De overheid scoort goed op de inhoud van het werk en op zekerheid. Alleen het tweede verandert.’ Het is een achterhaald idee dat je starters alleen binnenhaalt met een vast contract, stelt Jansen. ‘Onder jongeren zijn niet voor niets zoveel zzp’ers. Velen van hen verkiezen flexibiliteit boven het keurslijf van een vaste baan. Het enige werkelijk zichtbare probleem van de bezuinigingen is de onrust op de werkvloer, waardoor er weinig doorstroming in de organisatie is. Veel mensen zitten nu hun positie te verdedigen.’

 

De spanning en onzekerheid op de werkvloer komen ook in de enquête naar voren. Bijna de helft van alle respondenten geeft aan dat in hun organisatie onvoldoende duidelijk is wáár de bezuinigingen gaan vallen. ‘Ongelooflijk’, schampert Geert- Jan Waasdorp, ‘daar is dus geen vlootschouw, waarmee je de kwaliteit van je medewerkers en de kracht en talentbehoefte van je organisatie inzichtelijk maakt. En ook geen strategisch personeelsplan waarmee je opvolgers voor sleutelposities in je organisatie zeker stelt. Als je op die basis een reorganisatie inzet, kun je beter een aap de boventallige medewerkers laten aanwijzen. Dan zijn de keuzes juister.’

 

Waasdorp tekent erbij aan dat bij de ministeries ‘heel slimme beleidsambtenaren’ zich met personeelsmanagement bezighouden. ‘Maar het probleem is dat niemand naar hen luistert. De beslissingen over bezuinigingen zijn politiek ingegeven en de politiek laat zich doorgaans niet leiden door wat het slimste is. Die gaat heel vaak af op de waan van de dag. Er moeten gewoon bezuinigingsdoelen worden gehaald. Daarom voorspel ik dat de grote winnaar van de reorganisaties bij de overheid de profit-sector wordt. Die lijft al het talent dat wordt weggesneden in, om het massaal bij de overheid te detacheren. Voor heel veel geld.’

 

---

 

‘Niet korten op opleiding’

 

Rijk en provincies moeten duizenden fte’s schrappen, gemeenten ook. Als gevolg van de bezuinigingen heft Rotterdam de komende 4 jaar duizend van de 13 duizend arbeidsplaatsen op, Almelo 100 van de 660. Nijmegen levert er 190 in, Groningen 150, Zoetermeer 110, Haarlem 100, Gemert-Bakel 30.

 

Maar in die laatste, Brabantse, gemeente heerst niet de vrees dat men door inkrimpingen en verminderde budgetten de slag om jong talent zal verliezen. ‘Wij hebben al veel jongeren en die zuigen nieuwe jongeren aan’, zegt gemeentesecretaris Bert Jansen. ‘Op ons traineeprogramma en opleidingsbudget wordt geen cent gekort, want dat is het slechtste wat we met het oog op de doorontwikkeling van het gemeentelijk apparaat kunnen doen.’ Vacatures die vrij kwamen door vertrekkende babyboomers zijn allemaal door ex-trainees bezet. ‘Zij hebben op alle afdelingen projecten gedaan en zijn flexibel inzetbaar.’

 

Uiteindelijk zal de provincie of een grote stad als Eindhoven hen wel wegkapen, maar via een mobiliteitscircuit waaraan ook buurgemeenten deelnemen verwacht Jansen het talent zo lang mogelijk aan Gemert-Bakel te binden. ‘Ook door verantwoordelijkheid te geven. We hebben recent een manager benoemd bij de afdeling bestuur, veiligheid en communicatie. Zij is 25, wordt goed begeleid. Dat trekt ook weer talentvol vers bloed aan.’

 

---

 

Jonge talenten binden

 

Met 17.500 inwoners is Olst-Wijhe een van Nederlands kleinere gemeenten. Aanloop van jonge academici is er echter genoeg. Het geheim: de talentenregio, een samenwerkingsverband met vijftien gemeenten in de regio, waaronder Zwolle, Kampen, Meppel en Dronten, dat tot doel heeft talent vast te houden.

 

‘Allereerst doen we dat door ze in Olst-Wijhe interessante projecten te geven’, zegt gemeentesecretaris Arie Oeseburg, ‘maar willen ze echt een grote stap maken, dan kunnen ze naar Zwolle. Daar worden ze aangemerkt als interne sollicitant en hebben voorrang op andere sollicitanten.’ ‘We zijn tot de talentenregio gekomen nadat we ontdekten dat slechts 8 procent van ons vertrekkend talent in ons gebied bleef wonen. We dachten: we moeten ze hier kunnen houden. Vinden ze de stap naar Zwolle te groot, dan kunnen ze een tussensprong maken naar Raalte (36 duizend inwoners) of Kampen (50 duizend inwoners). We hebben in Zwolle ook een intern opleidingscentrum en maken gebruik van elkaars specialisten. Belangrijk, want tot 2020 is een uitstroom van 70 procent van de ambtenaren voorspeld. Instroom is niet vanzelfsprekend. Er zijn diverse kapers op de kust. Met de talentenregio denken wij als overheid toch de strijd om jong talent met de marktsector aan te kunnen.’