De verzorgingsstaat: een stressfactor

De verzorgingsstaat is geworden tot een stressfactor in het leven van mensen die te maken krijgen met armoede. Zo zei Anna Custers, Lector Armoede Interventies aan de Hogeschool van Amsterdam dinsdag tijdens het symposium ‘Van onzichtbare armoede naar zichtbare hulp’ van I&O Research. Onderzoekers van I&O lieten zien dat wantrouwen naar de overheid grote negatieve impact heeft op de bereidheid van burgers om hulp te accepteren. Sandra Palmen, kandidaat Kamerlid voor NSC vertelde over haar ervaringen tijdens het toeslagenschandaal.

Instituties te sterk?

Custers heeft onderzoek gedaan naar wat het betekent om arm te zijn in een rijk land. De afhankelijkheidsrelatie met de verzorgingsstaat maakt volgens haar een bijzondere situatie, die anders is dan armoede in arme landen. In het denken over armoede zijn het altijd de instituties geweest die moesten voorkomen dat mensen onder de armoedegrens raakten. In Nederland zijn die instituties volgens Custers zo sterk geworden, dat er als het ware een omgekeerde uitdaging is ontstaan.

Stressfactor

Voor een ‘normaal’ persoon in de bijstand is het nu zo dat je met zo’n 18 verschillende instanties te maken hebt om te krijgen waar je volgens de wet recht op hebt. Het systeem loopt vast, niet alleen omdat burgers het niet meer snappen, maar ook omdat regelgeving zo verweven is dat de instanties zelf niet meer efficiënt kunnen functioneren. De verzorgingsstaat is daarmee inmiddels niet meer alleen een manier om mensen uit de armoede te houden, maar is juist een stressfactor geworden.

Systemisch

Het aankaarten van de systemische tekortkomingen is volgens Custers de manier om iets aan het Nederlandse armoedeprobleem te doen. Er wordt volgens haar nog te veel, als is er zeker een verandering gaande, gekeken naar individuele motiverende factoren om armoede tegen te gaan. Dit terwijl uit onderzoeken blijkt dat het op deze manier aanspreken van individuele verantwoordelijkheden slechts een heel klein effect heeft.

Inkomen en armoede

I&O presenteerde tijdens het symposium onderzoeksresultaten van een onderzoek naar armoede in Nederland, waaruit blijkt dat de systeemkritiek breed gedeeld wordt onder burgers. Specifiek is gekeken naar verschillende inkomensgroepen, of zij rondkomen, en hun visie op minimaregelingen. De hoogte van het inkomen heeft als verwacht, sterk invloed op de vraag of mensen wel- of niet kunnen rondkomen. Toch zijn er ook flink wat mensen die modaal- of bovenmodaal verdienen en toch aangeven geld tekort te hebben.

Verschillen

Tussen de mensen die makkelijk rondkomen en de mensen die moeilijk rondkomen zijn meerdere significante verschillen. Zo blijkt er een bepaalde mate van segregatie te zijn: mensen die zelf in armoede leven kennen ook vaker andere mensen die dat doen. Mensen zonder geldproblemen vinden daarnaast minder vaak dat de overheid arme mensen moet helpen. Ook hebben ze verschillende ideeën over wat zou helpen om het armoedeprobleem tegen te gaan. Beide groepen zetten beter betaalbare huisvesting op nummer één wat betreft gewenste maatregelen.

Wantrouwen, schaamte

Opvallend genoeg wil 72 procent van de 1050 ondervraagden dat er strengere toetsing plaatsvindt om fraude te voorkomen. Dit terwijl van de mensen die te maken hebben met armoede bijna de helft aangeeft geen extra ondersteuning te willen. Ze zijn in veel gevallen zelf wantrouwig naar de overheid, zijn bang voor negatieve gevolgen zoals bij de toeslagenaffaire, en schamen zich voor hun geldproblemen.