Staatsopvoeding tegen ‘straatterreur’

Vaak werp ik dan, behalve de relativering dat klagen over de jeugd van alle tijden is, tegen dat dit klagen toeneemt naarmate we minder jeugd hebben. De demografie is wel vaker een heilzaam tegengif tegen de opgewonden staat van de tijdgeest. Vergeefs.

Omdat de jeugd regelmatig ontspoort en meer nog dreigt te ontsporen, is een goede opvoeding maatschappelijk goud waard. En daar wringt natuurlijk de schoen. Uit een recente enquête bleek dat 90 procent van de Nederlandse opvoeders vindt, dat 90 procent van de andere Nederlandse opvoeders niet kan opvoeden. Onderzoek naar verkeersgedrag levert vergelijkbare resultaten op: een grote meerderheid ziet zichzelf als eenzame engel tussen een meute wegpiraten.

Menigeen vindt dat de oorzaak van ‘straatterreur’ is gelegen in verwaarlozing van opvoedingstaken of - erger nog - verkeerde opvoedingspraktijken. In politieke kring geldt breed de overtuiging dat Nederland moreel verloederd is. Al jaren is een beschavingsoffensief gaande. Dat heeft een explosie van beleidsaandacht voor de jeugd teweeggebracht.

Centra voor Jeugd en Gezin, verwijsindexen, monitors, registraties, hulpverlening, zorg, bureaus HALT, consultatiebureaus, elektronisch kinddossier, onderzoek, testen, evaluaties, brede scholen, speciale scholen, voorschoolse opvang en educatie – ik kan nog vele regels vullen met deze geïnstitutionaliseerde bezorgdheid en koestering.

Ik ben met terugwerkende kracht vaak blij dat in mijn tijd werd volstaan met wat oubollige opvoedingspraat, een enkele corrigerende tik en een wijkzuster die de katholieke zuil representeerde. Ik ben weliswaar vanwege linkse recalcitrantie van school gestuurd toen in Parijs de verbeelding regeerde, maar ik denk toch goed te zijn terecht gekomen. Het linkse is er vanaf en voor de recalcitrantie vraag ik tegenwoordig een behoorlijk honorarium.

Nieuwste loot aan de stam van de operatie ‘Red onze jeugd’ is de ‘Opvoedingscanon’ die hoogleraar psychologie en lector jeugd en opvoeding René Diekstra voor de gemeente Den Haag heeft gemaakt. Opvoeding is een ‘gezamenlijke verantwoordelijkheid’, zo houdt de professor ons voor. Sterker nog: het VN-Verdrag van de Rechten van het Kind verklaart opvoeding tot recht. Dat betekent dat een kind niet alleen aanspraak kan doen gelden ‘op bescherming, op een liefdevolle bejegening, op opgroeien in gezinsverband, op verschoond blijven van geweld en vernedering in de opvoeding, en op niet gediscrimineerd worden’.

En dat niet alleen, zo voegt de professor eraan toe, kinderen hebben ook recht op opvoeding die ‘op de meest recente wetenschappelijke inzichten’ is gebaseerd. In een debat dat ik vorig jaar met Diekstra mocht voeren, stelde ik hem de vraag of er veel universele kennis over opvoeding bestaat. Toen hij verbijsterd leek door mijn aarzeling over deze universaliteit, heb ik nog vergeefs naar voren gebracht dat opvoeding mij contextueel bepaald leek. Er is immers nogal wat verschil tussen de steppen van Mongolië, de sloppenwijken van Kaapstad en een willekeurige villawijk in Bloemendaal. Waar zou kinderen het meeste leed worden aangedaan?

Ook had ik nog wat methodologische en ethische bedenkingen tegen het experiment dat voor dergelijke kennis vaak nodig is. Dat vond hij toen maar postmodern relativisme dat eenvoudig weg te randomiseren was. Sterker nog, hij riep de overheid op in overeenstemming met het eerder genoemde VN-verdrag de opvoeding van opvoeders ter hand te laten nemen. Trots maakte hij melding van zijn werk aan de Haagse Opvoedingscanon.

Het is een bijzonder document, de canon. In zijn voorwoord haast wethouder Dekker zich om deze als een handreiking aan te bieden, die vooral niet belerend en betuttelend wil zijn. De overheid biedt kennis aan. Het staat ouders vrij deze te gebruiken. Er staan ook testvragen in de canon. Mijn oog viel op de laatste: ‘Juist of onjuist? Voor opvoeden zijn geen algemene regels of adviezen te geven, want ieder kind is anders.’ Daarop leek mij maar een correct antwoord mogelijk. Enthousiast bevestigde ik de juistheid van deze stelling. Helaas, fout geantwoord. Het zal mij benieuwen wat de PVV-wethouder in het nieuwe Haagse college met deze algemene regels gaat doen. Staatsopvoeding, maar nu evidence based.

Paul Frissen is decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling.