Meer verbinding nodig tussen sociaal en juridisch domein

Door betere samenwerking tussen het sociaal en het juridisch domein kunnen problemen van kwetsbare burgers worden voorkomen, of sneller opgelost. Dat constateert Divosa in een rapportage gebaseerd op pilots in negen gemeenten.

Vertrouwen

Volgens de vereniging van gemeentelijke directeuren in het sociaal domein kan met betere sociaaljuridische dienstverlening ‘een enorme stap voorwaarts’ worden gezet om burgers het vertrouwen in de overheid te laten herwinnen. ‘Dat geldt in het bijzonder als het gaat om inwoners met meerdere problemen en een verminderd ‘doenvermogen’, aldus de rapportage.

Gemeenten hebben een zorgplicht die direct raakt aan rechtshulp. Daarnaast blijkt de groep inwoners die een beroep doet op het sociaal domein voor een groot deel samen te vallen met de groep die in aanmerking komt voor gratis of gesubsidieerde rechtsbijstand (Juridisch Loket, sociaal raadslieden). Bijvoorbeeld bij echtscheidingen of korting op de uitkering.

Schakelen

In de proefprojecten heeft Divosa verkend wat gemeenten nodig hebben om sociaaljuridische taken uit te voeren. In de dagelijkse uitvoeringspraktijk is gekeken welke verbeteringen mogelijk zijn om iedere inwoner direct passende dienstverlening te bieden. Daarbij zoomden ze specifiek in op de mogelijkheden om snel te kunnen schakelen tussen sociale en juridische dienstverlening: vroegtijdig, informeel, de-escalerend en oplossingsgericht.

Spreekuur

In één van de pilots, in de gemeente Hollands Kroon, was er bijvoorbeeld een zogeheten scheidingsspreekuur. Bewoners krijgen daar informatie op maat over wat ze allemaal bij een scheiding moeten regelen en hoe ze daarbij kunnen worden ondersteund. Door een scheiding soepeler te laten verlopen kunnen veel problemen worden voorkomen, zo blijkt.

Voorwaarde is wel dat hulpverleners uit het sociaal en juridisch domein elkaar weten te vinden. En daar ontbreekt het nog wel eens aan, ziet Divosa. Vaak zijn professionals nu ‘ieder voor zich’ bezig met sociaaljuridische hulp, zonder duurzame oplossingen te vinden.

Niet wachten op bezwaar

Juridisering blijkt lang niet altijd nodig. Ambtenaren hoeven niet te wachten tot een bezwaar van een inwoner op de mat valt, maar kunnen al vóór de aanvraag van een Wmo-voorziening of Jeugdvoorziening sociaaljuridische hulp en ondersteuning bieden, bijvoorbeeld na triage. Bij geschillen stappen zij nu vaak zelf naar het Juridisch Loket of sociaal raadslieden, als ze er niet snel uitkomen.

Bij bezwaren kan een inwoner bijvoorbeeld eerst door een gemeenteambtenaar worden gebeld voor een informeel gesprek. In sommige gevallen wordt van rechtsgang of een rechtsbijstandsconsult afgezien, terwijl een bezwaar toch wordt opgelost. Dat ontlast niet alleen de gemeente, maar ook organisaties voor (gesubsidieerde of gratis) rechtsbijstand.

‘One-stop’-dienstverlening

De vereniging wijst in de rapportage op het nut van onafhankelijke cliëntondersteuners, die inwoners kunnen helpen en bemiddelen. Bijvoorbeeld als een besluit moet worden genomen over het regelen van huisvesting, geldzaken, opvoeding, dagbesteding, vervoer, werk en onderwijs. 

Divosa bepleit zoveel mogelijk ‘one-stop’-dienstverlening, direct aansluitend op een eerste contact. Voor rechtsbijstand kan de gemeente dan meteen een inkomenstoets doen of doorverwijzen naar een advocaat of mediator.

Financieel mogelijk

Toegang tot het recht moet voor álle inwoners financieel mogelijk zijn. Divosa adviseert de minister van Justitie en Veiligheid onafhankelijk te laten onderzoeken of dit ook mogelijk is voor rechtzoekenden met een inkomen dat hoger uitkomt dan de huidige inkomensgrens in de Wet op rechtsbijstand.

Andere rechtsgebieden

De pilots waren beperkt tot bestuursrechtelijke kwesties in het sociaal domein en civielrechtelijke zaken. Naar straf-, asiel- en GGZ-gerelateerde casuïstiek is niet gekeken. In laatstgenoemde rechtsgebieden vindt echter wel ruim 50 procent van alle toevoegingen van advocaten plaats. Divosa adviseert daarom voor deze gebieden een vervolgaanpak te starten.