'Als je dit wil oplossen, zal je onorthodoxe maatregelen moeten toepassen'

Vakantiewoningen, hotels, sporthallen en leegstaande schoolgebouwen. Met spoed wordt gezocht naar locaties om 50.000 opvangplekken te kunnen realiseren voor Oekraïense vluchtelingen. Sinds 1 april zijn burgemeesters in Nederland verplicht om deze opvang te organiseren. Omgevingsrechtadvocaat Roland Mans pleit voor een uitbreiding van de juridische gereedschapskist van gemeenten. 'Tegen gemeenten wordt gezegd: stap in de boksring, maar wel zonder handschoenen.'

Handreiking

Om gemeenten te ondersteunen bij de opvang van Oekraïense vluchtelingen publiceerde de rijksoverheid de Handreiking gemeentelijke opvang Oekraïners (GOO). In de GOO wordt gemeenten geadviseerd te gedogen wanneer de opvang van vluchtelingen niet in bestemmingsplannen past of als brandveiligheidseisen nog niet in orde zijn, met de kanttekening dat dit zo snel mogelijk wordt aangepast. Een ‘juridisch tandeloze tijger’ en lang niet voldoende volgens Mans. 

Noodwet

Met een beroep op het staatsnoodrecht zijn gemeenten officieel verantwoordelijk gesteld voor de opvang, registratie in de Basisregistratie Personen, leefgeld, onderwijs en zorg van vluchtelingen. De noodwet waarbij burgemeesters de bevoegdheid krijgen om panden of woonruimte te kunnen vorderen om vluchtelingen te kunnen huisvesten is nog niet geactiveerd. De zogenoemde Wet verplaatsing bevolking is vastgesteld in 1952 om bij oorlog of oorlogsgevaar regels te stellen voor het verplaatsen van de bevolking.

Onvoldoende aanleiding

Staatssecretaris Eric van der Burg ziet 'voor de activering van dergelijke (verdergaande) noodbevoegdheden, waarbij ook grondrechten in het geding zijn, op dit moment onvoldoende aanleiding.' Volgens de staatssecretaris zal hier pas sprake van zijn ‘als we zien dat het verschil tussen de bezette en gecreëerde plekken de verkeerde kant op gaat’. 

Steeds moeizamer

Tegelijkertijd neemt de druk toe en luiden burgemeesters de noodklok. Hubert Bruls, voorzitter van het Veiligheidsberaad, verzocht het kabinet met klem om gemeenten mogelijkheden te bieden om leegstaande panden te kunnen vorderen. 'Als je dit wil oplossen op Nederlandse bodem, zal je onorthodoxe maatregelen moeten toepassen,' zei hij tegenover WNL. De veiligheidsregio’s hebben inmiddels 32.000 opvangplekken gerealiseerd. Elke duizend plekken erbij wordt echter steeds moeizamer volgens Bruls. 

Terughoudend

Mans begrijpt dat het kabinet terughoudend is met de activering van dit deel van de wet. Bij het vorderen van gebouwen beperk je het eigendomsrecht. 'Dat recht is niet voor niks beschermd in artikel 1 Eerste Protocol bij het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens, dus daar moet je heel voorzichtig in zijn. Maar het is geen absoluut recht en het kan worden beperkt als dat proportioneel en wettig is', zegt Mans. 'Ik  denk dat de druk op een gegeven moment zo groot wordt dat het kabinet echt niet anders kan.' 

Leegstand

Welke opties zijn er nog meer behalve het activeren van de vorderingsbevoegdheid uit de Wet verplaatsing bevolking? Waar het kabinet volgens Mans nu al mee kan beginnen is met spoed een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer sturen om de Leegstandswet zo aan te passen dat gemeenteraden strengere Leegstandsverordeningen kunnen vaststellen. Nu kan een gemeente met een Leegstandsverordening na 12 maanden leegstand een nieuwe gebruiker aanwijzen met een huurvergoeding voor de eigenaar.Veel gemeenten hebben geen Leegstandverordening. En de gemeenten die die wel hebben zijn aan deze termijnen gebonden. 'Wanneer deze termijnen worden verkort, kan een burgemeester sneller zeggen: dit gebouw kan nu worden gebruikt door bijvoorbeeld COA.'