Nooit meer huishoudens afsluiten na onbetaalde waterrekening

Auteur: mr. Patricia Eickmans – van der Poel

Toegang tot voldoende schoon drinkwater is een fundamenteel recht. Ook als de waterrekening langere tijd onbetaald blijft. De gemakkelijkste manier om de toegang tot voldoende water te garanderen is door het afsluiten van water te stoppen. Voor kwetsbare consumenten is dat al geregeld. En de politiek wil dit nu ook regelen voor gezinnen met minderjarige kinderen. Maar alleen het blokkeren van de waterafsluiting is niet genoeg. Want als de meestal lage maandelijkse waterrekening al niet betaald wordt, dan is er vaak veel meer aan de hand. Voor echte oplossingen is wel nieuwe wetgeving nodig. Want het huidige systeem is daar niet op ingericht. In deze opinie bespreek ik 3 oplossingen die de wetgever toe zou kunnen voegen om de onderliggende financiële problematiek echt aan te pakken.

De maandelijkse kosten voor water zijn niet hoog, meestal slechts een paar tientjes. En water is een eerste levensbehoefte, dus als het kan dan wordt die waterrekening echt wel betaald. Zeker in een huishouden met minderjarige kinderen. In de meeste gevallen zal het dus niet gaan om mensen die niet willen betalen, maar om mensen die het niet kunnen betalen.

Hoe worden wanbetalers nu geholpen

Dan is het interessant om te bekijken wat drinkwaterbedrijven moeten doen als mensen de waterrekening laten liggen. Welke stappen zij van de wetgever moeten zetten om mensen te helpen met hun financiële uitdagingen. Dat zijn:

• Persoonlijk contact zoeken
• Schriftelijk wijzen op de mogelijkheden voor schuldhulp
• Het afgeven van een vroegsignaleringssignaal aan de gemeente. Zodat die kan proberen om hun financiële hulpbronnen onder de aandacht te brengen.

Deze stappen worden vaak meerdere keren doorlopen. Al deze stappen zijn gericht op het zichtbaar maken van de hulp die er is. En iemand wijzen op de plekken waar hij om hulp kan vragen. Als daarna de achterstanden nog op blijven lopen is het afsluiten van de watervoorziening de volgende stap.

Een structurele oplossing vraagt om meer dan alleen ‘wijzen op hulp’

Maar het afsluiten van water lost het onderliggende probleem niet op. Het niet betalen van de waterrekening is een noodsignaal dat vraagt om meer dan alleen wijzen op hulp. Soms zijn stevigere stappen nodig. 3 stappen bespreek ik in deze opinie:

1. Versterking van de vroegsignalering
2. Betaalgarantie voor het drinkwaterbedrijf
3. Echte hulp bij de financiën via bewind

1. Vroegsignalering versterken

Drinkwaterbedrijven mogen de gemeente nu alleen laten weten dat iemand een achterstand heeft. Het is voor de gemeente dus niet duidelijk of het gaat om een ‘gewone’ achterstand, of om een afsluitsituatie. Energiemaatschappijen zijn al wel bevoegd om de gemeente een ‘eindeleveringssignaal’ te sturen. Het is aan te raden om zo’n ‘afsluitsignaal’ of ‘laatste kans’ signaal ook mogelijk te maken voor de drinkwaterbedrijven. Zodat de gemeente extra middelen in kan zetten voor een uiterste poging om de inwoner te bereiken. Dit voorstel ligt op dit moment gelukkig al op tafel.

Maar vroegsignalering is geen hulp. De gemeente kan alleen maar proberen om iemand over te halen om op gesprek te komen. Meer niet. Zolang een inwoner de gemeente niet vraagt om hulp moet de schuldhulpverlener op zijn handen gaan zitten. Hij mag alleen kijken naar de signalen die binnenkomen en uitnodigingen blijven herhalen. Een inwoner heeft namelijk het recht om zich financieel volledig in de nesten te werken, zonder dat de gemeente 1 vinger uit mag steken.

Gelukkig zijn er veel kundige en creatieve vroegsignaleerders die er meestal wel doorheen komen. Maar voor die mensen en gezinnen waar dat niet lukt, is een extra stap noodzakelijk.

2. Een betaalgarantie voor het drinkwaterbedrijf

Een eerste extra stap zou een betaalgarantie kunnen zijn voor de drinkwaterbedrijven. Schoon water uit de kraan in je eigen woning is immers niet vanzelfsprekend. Dat weet iedereen. Daar moeten we allemaal aan meebetalen. Als het iemand niet lukt om de rekening zelf te betalen dan zou tijdelijk via een broninhouding de betaling gegarandeerd kunnen worden. Bijvoorbeeld zoals dat nu is opgezet voor de zorgverzekering. Uiteraard wel zonder boetesysteem, want anders creëer je alleen maar nieuwe problemen.

Voor het inlopen van de achterstanden zou bijvoorbeeld een drinkwaterfonds ingezet kunnen worden (zoals geopperd door Hülya Kat). Als de betaling aan de drinkwaterbedrijven op deze manier wordt gegarandeerd, is het afsluiten van water hopelijk nog maar zelden nodig.

3. Hulp bij de financiën: zet in op bewind

Maar enkel een betaalgarantie is nog steeds geen hulp bij de financiën. Terwijl juist dat soms nodig is om de situatie structureel op te lossen. Er zijn voldoende waarborgen ingebouwd om iemand meerdere keren via verschillende wegen te wijzen op het bestaan van hulpbronnen. Toch lukt het niet iedereen om deze hulp aan te vragen, te vinden of te krijgen. En dan is het misschien toch tijd om financiële hulp in te zetten die minder vrijwillig is dan de gemeentelijke schuldhulp.

Gelukkig hoeven we daar niet iets nieuws voor te bedenken, want zoiets bestaat in Nederland al. Het meerderjarigenbewind. Het kan alleen nog niet ingezet worden in deze situatie. Want de drinkwaterbedrijven zijn niet bevoegd om bewind aan te vragen. En de gemeente kan ook niks doen omdat er geen inzicht is in de financiën. Want de gemeente mag alleen bij problematische schulden bewind aanvragen.

De oplossing is simpel. Het niet betalen van de waterrekening is een noodsignaal. Maak drinkwaterbedrijven daarom bevoegd om bewind aan te vragen als de betalingsachterstand op blijft lopen. En geef gemeenten de bevoegdheid om naast schuldenbewind ook meerderjarigenbewind aan te vragen als er ernstige signalen zijn dat een kwetsbare inwoner hulp nodig heeft bij zijn financiën. Het is daarna aan de rechter om te bepalen of bewind de best passende hulp is.

Conclusie: ‘altijd water’ binnen handbereik

Toegang tot water is, net als zorg, een basisvoorziening die je voor iedereen wil garanderen. Daarvoor is meer nodig dan enkel het blokkeren van de waterafsluiting voor kwetsbaren en minderjarigen. Het niet betalen van de waterrekening is een financieel noodsignaal. Soms is het wijzen op schuldhulp voldoende om iets in beweging te zetten. En soms helpt het als een vroegsignaleerder van de gemeente contact maakt en de hulp in gang zet. Maar als dit niet werkt, dan moet het ook mogelijk zijn om stevigere stappen te zetten om iemand te helpen. In het uiterste geval zelfs een bewindvoerder. Op deze manier kan je toewerken naar een systeem waarin het daadwerkelijk garanderen van water voor alle huishoudens binnen handbereik ligt.