Inburgering: wat verandert er per 2023?

Een jaar na het inwerking treden van de Wet inburgering 2021 op 1 januari 2022, komen er veranderingen. Oktober 2022 was hierbij een belangrijke maand. Op 4 oktober werd het wetsvoorstel Verzamelwet SZW 2023 gepubliceerd. Op 10 oktober werd het Ontwerpbesluit tot wijziging van het Besluit inburgering 2021 in verband met aanpassing van het overgangsrecht en enige andere wijzigingen gepubliceerd. Op 18 oktober kwam het wetsvoorstel Wijziging van de Wet inburgering 2021 in verband met aanpassing van het overgangsrecht door de Eerste Kamer. Dit alles gaat leiden tot veranderingen per 1 januari 2023.

mr. Guido le Noble bespreekt in deze opinie:

• de belangrijkste wijzigingen op het gebied van inburgering
• welke ontheffingen er zijn voor de leerbaarheidstoets
• of u als gemeente een PIP moet vaststellen als de inburgeringsplichtige een opleiding volgt

Ontheffing voor mensen met een visuele of auditieve beperking

Er is een wetswijziging die u als gemeente op dit moment al moet uitvoeren: een nieuw zesde en een nieuw zevende lid van artikel 14 Wet inburgering 2021. Beide betreffen de leerbaarheidstoets.

Bij de leerbaarheidstoets klikt de inburgeringsplichtige op een computer goede antwoorden aan of versleept onderdelen digitaal. Er zitten dus veel visuele elementen in de toets en dat is een probleem voor mensen met een visuele beperking, die de leerbaarheidstoets op deze manier nooit kunnen maken. Daarom ontheft de gemeente inburgeringsplichtigen met een visuele beperking van de leerbaarheidstoets.

Een ander probleem vormt de toelichting op de leerbaarheidstoets. Deze is in schrift en als audiofragment beschikbaar in de 27 meest voorkomende talen, of kan worden overgebracht in gebarentaal of door een tolk. Iemand met een auditieve beperking kan de leerbaarheidstoets niet maken als hij de schriftelijke toelichting niet kan lezen of begrijpen, zelfs niet via beschikbare gebarentaal. Als inburgeringsplichtigen met een auditieve beperking de leerbaarheidstoets daarom niet kunnen afleggen, ontheft de gemeente hen daarvan.

De wetgever breidt het overgangsrecht uit

De Wet inburgering 2021 bevat al overgangsrecht. Op vreemdelingen die op 31 december 2021 een verblijfsvergunning bepaalde tijd regulier voor een niet tijdelijk verblijfsdoel(1) of een verblijfsvergunning bepaalde tijd asiel hadden, en die daadwerkelijk inburgeringsplichtig waren, blijft de oude wet van toepassing. De nieuwe Wet inburgering 2021 wordt nooit op hen van toepassing.

Het overgangsrecht wordt door de wetgever uitgebreid. Er komt bijvoorbeeld een nieuw artikel 54, derde lid, Wet inburgering 2021, dat de inburgeringsvrijstelling onder de oude wet wegens het volgen van een opleiding aanmerkt als een vrijstelling onder de nieuwe wet. Een discutabele wetswijziging, menen wij en we vinden dat u hier als gemeente vooral niet de betekenis aan moet hechten die de wetgever eraan gehecht wil zien. Mijn collega Denise Maas-Last schreef hierover eerder een opinie, waarnaar ik u voor meer informatie graag verwijs. Over het onderwerp verschijnt op 13 december 2022 ook een artikel in het tijdschrift Asiel&MigrantenRecht en even later nog een artikel in het tijdschrift De Gemeentestem.

Een ander onderdeel van het uitgebreide overgangsrecht zijn de versoepelingen die worden ingevoerd voor inburgeringsplichtigen die onder de oude wet vallen. Het gaat om:

• Een nieuwe ontheffing vanwege aantoonbaar geleverde inspanningen
• Een verlenging van de inburgeringstermijn op grond van aantoonbaar geleverde inspanningen
• Een ambtshalve (gedeeltelijke) kwijtschelding van de lening en een ambtshalve draagkrachttoets

Ook de ondersteuning van de ELIP-groep wordt in het uitgebreide overgangsrecht genoemd. Het gaat hier om het formaliseren van bestuurlijke afspraken over ELIP-begeleiding door gemeenten. Met deze formalisatie creëert de wetgever ook een grondslag voor DUO om gegevens aan gemeenten te verstrekken over mensen uit de ELIP-groep. De gemeentelijke ondersteuning van de ELIP-groep zal hierdoor naar verwachting soepeler verlopen!

Vmbo-opleiding geeft vrijstelling inburgeringsplicht

De Regeling inburgering 2021 wordt aangepast. Voortaan kunnen vreemdelingen een vrijstelling van de inburgeringsplicht krijgen wanneer zij een diploma van de basisberoepsgerichte leerweg (basis) of een diploma van de kaderberoepsgerichte leerweg (kader) binnen het Vmbo hebben behaald. Al tijdens het volgen van deze opleidingen zal er, vanwege een al bestaande bepaling in die regeling, een vrijstelling gelden.

Verlenging inburgeringstermijn door het volgen van een niet-vrijstellende opleiding

Sommige opleidingen stellen niet vrij van de inburgeringsplicht, maar rechtvaardigen wel een verlenging van de inburgeringstermijn. In het Besluit inburgering 2021 creëert de wetgever een grondslag om in de Regeling inburgering 2021 niet-vrijstellende opleidingen aan te wijzen die kunnen leiden tot verlenging van de inburgeringstermijn. Het gaat om:

• Praktijkonderwijs (pro)
• Voortgezet speciaal onderwijs (vso), in het arbeidsmarktgerichte uitstroomprofiel en het uitstroomprofiel dagbesteding
• Entreeopleiding (Mbo niveau 1)
• De internationale schakelklassen (ISK’s) naar de opleidingen genoemd onder 1 en 2 zijn inbegrepen.

Met deze wetswijziging wordt het eenvoudiger om én de opleiding te voltooien én tijdig via de leerroute te voldoen aan de inburgeringsplicht. Jongeren kunnen hun niet-vrijstellende opleiding afronden wanneer zij inburgeringsplichtig worden en vervolgens de B1-route, de Z-route of de Onderwijsroute volgen.

Uiterste dag voor het vaststellen van een PIP

De gemeente moet een persoonlijk plan inburgering en participatie (PIP) vaststellen. De eerste dag waarop dat kan is de dag waarop de vreemdeling inburgeringsplichtig wordt.

Er is ook een deadline voor het vaststellen van het PIP. De hoofdregel wordt als volgt. De deadline ligt 10 weken nadat de inburgeringsplichtige de DUO-kennisgeving over de inburgeringsplicht heeft ontvangen. Is de inburgeringsplichtige op de datum van die DUO-kennisgeving nog niet ingeschreven in de gemeente waar hij op grond van artikel 28 van de Huisvestingswet 2014 wordt gehuisvest? Dan ligt de deadline 10 weken na de dag van inschrijving in de BRP van de gemeente.

De gemeente kan afwijken van deze hoofdregel. Dat kan alleen als het redelijkerwijs niet mogelijk is om het PIP binnen de 10-wekentermijn vast te stellen zonder informatie van een derde, van welke informatie het college in afwachting is. Uiterlijk twee weken na ontvangst van deze informatie stelt het college het plan dan alsnog vast.

PIP: moet de gemeente die vaststellen bij het volgen van een opleiding?

Wij krijgen vaak de vraag: ‘Moet ik een PIP vaststellen als de inburgeringsplichtige een opleiding volgt?’ Het antwoord hierop hangt nauw samen met de wetswijzigingen die ik hierboven beschreef. Er zijn opleidingen die vrijstellen van de inburgeringsplicht (vrijstellende opleidingen) en opleidingen die niet vrijstellen van de inburgeringsplicht (niet-vrijstellende opleidingen).

Vrijstellende opleidingen

Zolang de leerling of student een vrijstellende opleiding volgt, zoals een Vmbo-opleiding of een universitaire opleiding, hoeft u als gemeente nog geen PIP vast te stellen. De wetswijzigingen zijn daarmee volledig in overeenstemming. Hieruit blijkt namelijk dat het volgen van een vrijstellende opleiding geen grond is voor verlenging van de inburgeringstermijn en dat stemt overeen met het gegeven dat u geen PIP hoeft vast te stellen zolang de inburgeringsplichtige een vrijstellende opleiding volgt. Er is pas een start van de inburgeringstermijn als er een PIP is. Zolang die start er niet is, is er ook geen behoefte aan een grond voor verlenging van de inburgeringstermijn.

Niet-vrijstellende opleidingen

Anders is het wanneer een leerling een niet-vrijstellende opleiding volgt. In dat geval moet u wél een PIP vaststellen. Ook hiermee zijn de wetswijzigingen volledig in overeenstemming. Zoals ik hierboven al schreef, introduceert de wetgever met de wetswijzigingen de mogelijkheid van verlenging van de inburgeringstermijn bij het volgen van een drietal niet-vrijstellende opleidingen, zoals de entreeopleiding. U moet dus wel een PIP vaststellen als de inburgeringsplichtige een niet-vrijstellende opleiding volgt. En is er een PIP, dan is er ook een start van de inburgeringstermijn.

Voor een inburgeringsplichtige die de entreeopleiding volgt, stelt u dus een PIP vast. Volgens de wet wordt in het PIP altijd een leerroute vastgesteld: de B1-route, de Z-route of de Onderwijsroute. Bij de entreeopleiding zijn er voor de inburgeringsplichtige meer scenario’s mogelijk. Eén daarvan is om in het PIP te bepalen dat de inburgeringsplichtige eerst zijn entreeopleiding af mag maken. Hij zal echter in ieder geval met de leerroute aan de slag moeten gaan indien:

• hij de entreeopleiding afbreekt;
• hij de entreeopleiding succesvol heeft afgerond en aansluitend geen vrijstellende vervolgopleiding gaat volgen; of
• hij de entreeopleiding succesvol heeft afgerond, aansluitend een vrijstellende vervolgopleiding gaat volgen (MBO-2 bijvoorbeeld), maar deze vervolgopleiding afbreekt.

Twee aandachtspunten bij een niet-vrijstellende opleiding

Volgt de inburgeringsplichtige een niet-vrijstellende opleiding, zoals een entreeopleiding, dan zijn er twee aandachtspunten:

U kunt het PIP al vóór 2023 volgens het hierboven gesuggereerde scenario vaststellen! De wetswijzigingen zijn namelijk al van kracht tegen de tijd dat de verlenging van de inburgeringstermijn kan worden aangevraagd. (De aanvraag kan niet eerder worden ingediend dan zes maanden voor het verstrijken van de inburgeringstermijn.)

U moet naar de leerling duidelijk zijn over het volgende. De inburgeringstermijn gaat in na het vaststellen van het PIP. Op het moment waarop de inburgeringstermijn is verstreken, moet de inburgeringsplichtige een vrijstellende opleiding hebben afgerond of op dat moment volgen. Voldoet hij niet aan één van die voorwaarden, dan kan DUO een boete opleggen.

(1) Eventueel, als het gaat om een geestelijke bedienaar: een verblijfsvergunning bepaalde tijd regulier voor een tijdelijk verblijfsdoel.