Bezuinigingen in de Jeugdhulp: nodig of onverantwoord?

Auteur: mr. Jamilla Gourari

In 2023 is de Hervormingsagenda Jeugd vastgesteld. De Hervormingsagenda is een meerjarige agenda die loopt van 2023 tot 2028. Het wordt de grootste hervorming van de jeugdzorg sinds de decentralisatie van 2015. Cliëntenorganisaties, professionals, aanbieders, de VNG en het Rijk hebben hierin afspraken vastgelegd over de verbeteringen van de jeugdzorg. De maatregelen uit de Hervormingsagenda moeten uiteindelijk een besparing van 1 miljard euro opleveren.

Staatssecretaris Van Ooijen heeft recent bekeken welke maatregelen aanvullende besparingen opleveren. In 2025 en 2026 moet het Rijk 500 miljoen euro minder besteden aan jeugdzorg. Vanaf 2027 moet dit jaarlijks 511 miljoen euro minder zijn. Dit volgt uit het coalitieakkoord.

De Tweede Kamer debatteerde op 29 januari 2024 over de jeugdhulpbegroting. Kamerlid Westerveld (GroenLinks-PvdA) diende toen een motie in om de extra bezuinigingen te schrappen. Die motie is door de Tweede Kamer verworpen. De partijen PVV, VVD, NSC, D66, BBB en CDA waren tegen; de overige partijen waren voor. Dit betekent dat het kabinet de extra bezuinigingen moet uitvoeren. Maar hoe is de grote vraag.

Bezuinigingsmaatregelen

De staatssecretaris komt met de volgende mogelijke maatregelen:

1. Eigen bijdrage (0-511 miljoen afhankelijk van vormgeving)
2. Ernstige dyslexiezorg niet meer vergoeden (70 miljoen)
3. Niet meer vergoeden jeugdhulp 18+ (60 miljoen)
4. Afschaffen PGB en alleen zorg in natura vergoeden (60 miljoen)
5. Bovenregionale expertisecentra afschaffen (26 miljoen)
6. Stoppen subsidie schippersinternaten (16 miljoen)

Een deel hiervan kan al zijn meegenomen in de besparingen van 1 miljard die de Hervormingsagenda realiseert. Dus ook met deze voorgestelde maatregelen kom je niet tot de 511 miljoen. Hoe reëel zijn deze besparingen dan? En waar zijn deze cijfers op gebaseerd? Zelf heb ik weinig onderbouwing gezien van deze cijfers. Laten we er eens 3 maatregelen uitpakken.

De eigen bijdrage

Er is in de politiek al vaker gesproken over het opleggen van een eigen bijdrage aan een jeugdige. Mijn collega Kevin van Schijndel schreef al eerder een opinie hierover met verschillende kanttekeningen hierbij. Van Ooijen geeft in zijn brief voor het eerst een berekening van welke besparing een eigen bijdrage kan opleveren. Het lijkt een vrij eenvoudige maatregel in theorie, maar in de praktijk lijkt me dit lastig uitvoerbaar. Vragen als, wie gaat de eigen bijdrage opleggen, wie gaat deze innen, welke grenzen hanteer je, wat als een ouder niet instemt met jeugdhulp? En zo zijn er nog tal van vragen en onduidelijkheden.

Niet meer vergoeden jeugdhulp 18+

Jeugdhulp kan worden geboden aan jeugdigen tot 18 jaar. Bepaalde vormen van jeugdhulp kunnen doorlopen na 18 jaar (tot maximaal 23 jaar). Het gaat dan om de hulp die een andere wet niet overneemt. Denk bijvoorbeeld aan pedagogische gezinsbegeleiding of bepaalde vaktherapieën.

Verder loopt pleegzorg en verblijf in een gezinshuis in principe door totdat de jeugdige 21 jaar is, tenzij de jeugdige zelf aangeeft dat hij niet meer in het gezinshuis of in het pleeggezin wil blijven. Ook alle jeugdhulp die wordt ingezet in het kader van een strafrechtelijke beslissing of jeugdreclassering valt onder de Jeugdwet.

Is het de bedoeling dat al deze jeugdhulp vanaf 18 jaar niet meer onder de Jeugdwet valt? Als je dit niet meer vanuit de Jeugdwet vergoed, dan verleg je het probleem. Betaal je deze kosten dan uit andere potjes? Bijvoorbeeld de Wmo of de Zvw? Ook bij deze domeinen zijn bezuinigingen nodig. Of moeten jongeren en ouders bepaalde hulp zelf betalen? Dan ontstaat het risico dat zij noodzakelijke hulp niet krijgen.

Afschaffen pgb

Als het persoonsgebonden budget (pgb) wordt afgeschaft, is alleen zorg in natura mogelijk. Het afschaffen van pgb moet een bezuiniging van 60 miljoen euro opleveren. Ik vraag me af waar dit op gebaseerd is. Waarschijnlijk gaan ze er van uit dat een deel van de huidig toegekende pgb’s toegekend wordt voor zorg die bijvoorbeeld ouders zelf moeten leveren. Mogelijk is de scheidslijn tussen gebruikelijke en bovengebruikelijke zorg te vaag en worden pgb’s toegekend voor taken die ouders zonder betaling uit moeten voeren. Je bespaart meer door de grenzen van eigen kracht beter af te bakenen of duidelijkere voorwaarden te formuleren. Dat is naar mijn mening beter dan het rigoureus afschaffen van het gehele pgb.

Want wat gebeurt er met al die pgb’s waarmee ouders bovengebruikelijke taken zelf uitvoeren, of derden uit het sociaal netwerk inschakelen om hulp te bieden. Als dit niet meer tot de mogelijkheden behoort, moeten professionele hulpverleners deze taken uitvoeren. Ten eerste bestaat daar de capaciteit niet voor en ten tweede zijn de kosten voor de inzet van een professional veel hoger. Ik vraag me af op welke manier hier een verbeterslag/bezuiniging kan plaatsvinden. Maar goed, ik ben niet bekend met de cijfers. Als we de financiële onderbouwing zien, kunnen we daar mogelijk meer over zeggen.

Andere knelpunten

Nog los van bovengenoemde bezwaren moeten er ook veel wetswijzigingen en beleidswijzigingen plaatsvinden. Dat zal een traject van jaren zijn, waarbij de nodige kosten zijn gemoeid. Dit kan dan niet al in 2025. De exacte maatregelen moeten eerst nog bedacht en uitgewerkt worden. Daarna moeten wetswijzigingen doorgevoerd worden en dan pas kunnen deze maatregelen ingaan.

Conclusie

Begrijp me niet verkeerd, ik ben niet tegen bezuinigingen of tegen het meer effectief inzetten van hulpverlening. Integendeel. Maar het moet wel realistisch en passend zijn. Ik vraag me af of je met deze bezuinigingen uiteindelijk niet het tegenovergestelde bereikt. We zijn het allemaal met elkaar eens dat de jeugdzorg beter moet. Het verbeteren van jeugdzorg kost nu juist eerst geld, voordat het op de lange termijn geld kan opleveren. Het lijkt me niet dat je de jeugdzorg kan verbeteren met het doorvoeren van al deze bezuinigingen. Dat komt de zorg voor onze jeugdigen die toch al in een kwetsbare positie zitten, niet ten goede.