Betaalde mantelzorg kan niet

Auteur: mr. Kevin van Schijndel

Claire heeft door haar psychische problematiek begeleiding nodig. Haar man Louis biedt die begeleiding. Hij is volgens Claire de meest geschikte begeleider. Louis hoort dat hij hier wellicht geld voor kan krijgen. Samen melden ze zich bij de gemeente. De gemeente vraagt of Louis de hulp ook blijft bieden als hij geen geld krijgt. ‘’Tuurlijk, ik laat mijn partner niet in de steek! Claire wil alleen mij als begeleider.’’, zegt hij. Daarna doen ze een aanvraag voor een pgb. De gemeente wijst dit af. Louis blijft de hulp namelijk bieden, ook zonder geld. Er is dus sprake van mantelzorg. Maar is dat wel zo? En wat als Louis (alsnog) stopt met de hulp wanneer hij geen geld krijgt?

Onbetaalde of betaalde mantelzorg

Mantelzorg is vrijwillige, onbetaalde zorg. Bij mantelzorg gaat het om meer hulp of zwaardere hulp dan bij gebruikelijke hulp. Het kan ook gaan om zorg van anderen dan huisgenoten. Het is zorg waarvan je niet zomaar van iemand mag verwachten dat hij/zij die biedt. Dit in tegenstelling tot wat bij gebruikelijke hulp het geval is. Biedt iemand vrijwillig mantelzorg? Dan hoef je voor dat deel van de hulp geen maatwerkvoorziening te verstrekken.

Terug naar de casus van Louis en Claire. Louis geeft aan de hulp ook zonder betaling te blijven bieden. Hij biedt de hulp dus ‘vrijwillig’. De gemeente mag de aanvraag daarom inderdaad afwijzen. Dit volgt uit een CRvB-uitspraak uit 2017. Kortgeleden bevestigde de CRvB dit in een andere uitspraak die lijkt op bovenstaande casus. En wat nou als Louis aangaf niet door te gaan met onbetaalde mantelzorg? Of dit (in bezwaar) alsnog doet? Dan is er geen sprake van mantelzorg. Dit volgt uit CRvB-uitspraken uit 2015, 2017 en 2018. De gemeente is dan aan zet.

Beoordeling ‘betaalde mantelzorg’

Hoe beoordeel je nou goed of iemand mantelzorg wil blijven bieden? Je gaat uit van wat de mantelzorger aangeeft. Ik merk echter dat het voor gemeenten lastig is dat je beslissing volledig afhangt van het standpunt van een mantelzorger hierover. Zeker als dat standpunt van het ene op het andere moment kan wijzigen. Verder komt het voor dat gemeenten in casussen die op elkaar lijken de ene keer wel en de andere keer geen pgb hoeven te verstrekken. Wat kun je als gemeente doen om de beoordeling objectiever te maken?

Het begint bij een goede en kritische uitvraag. Stopt de mantelzorger écht als er geen betaling komt? En hoe ziet de mantelzorger dat stoppen voor zich als hij/zij de gewenste zorgverlener is? Zoals in bovenstaande casus. Claire wil alleen Louis als begeleider. Louis zijn stelling dat hij stopt met onbetaalde mantelzorg zou ik dus niet zomaar aannemen zonder te weten wat ze doen als hij stopt.

Mogelijkheden gebruikelijke hulp

Een ander stukje duidelijkheid kun je creëren in je beleid. Als gemeente wil je natuurlijk niet betalen voor hulp waarvan je mag verwachten dat iemand die zonder betaling biedt. Zorg daarom dat je de begrippen gebruikelijke hulp en mantelzorg goed afbakent. Deze begrippen sluiten namelijk op elkaar aan. Het kan best dat gemeenten bepaalde zorg als gebruikelijke hulp kunnen bestempelen, maar dit niet (goed) doen. Het is dan ook goed om als gemeente eens kritisch te kijken naar je beleid rondom gebruikelijke hulp.

Voor wat betreft gebruikelijke hulp mag je best wat van iemand verwachten. Je mag hierbij zelfs rekening houden met de aard van iemands relatie. Zo mag je van echtgenoten bijvoorbeeld meer verwachten dan van kinderen of andere huisgenoten. Ook ondersteuning die meer is dan wat huisgenoten normaalgesproken voor elkaar doen, kan gebruikelijke hulp zijn. Dit kan als de huisgenoot ertoe in staat is, er tijd voor heeft en niet overbelast is. Dit volgt allemaal uit een recente uitspraak van Rechtbank Midden-Nederland. Het is echter wel van belang dat je dit goed uitwerkt in je beleid. Zie hiervoor de opinie ‘Wat is gebruikelijke hulp’.

Geen ‘betaalde mantelzorg’, maar wel ondersteuning

De gemeente moet er wel voor zorgen dat mantelzorgers hun taken volhouden. Een pgb maakt de zorgtaken van de mantelzorger in principe niet lichter. Maar de gemeente kan mantelzorgers wel op een andere manier ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan een mantelzorgsteunpunt en trainingen voor mantelzorgers. Ook kun je respijtzorg inzetten. Bijvoorbeeld in de vorm van dagbesteding of kortdurend verblijf. Door mantelzorgers goed te informeren over deze mogelijkheden, zijn zij wellicht sneller bereid de mantelzorg te blijven leveren.

Overige initiatieven vanuit de overheid

Er valt nog genoeg winst te boeken qua ondersteuning aan mantelzorgers. Uit onderzoek blijkt namelijk dat 78% van de mantelzorgers zich niet gesteund voelt door de overheid. Gelukkig ziet het ministerie van VWS het belang van het ondersteunen van mantelzorgers. Het ministerie stuurde de Mantelzorgagenda 2023-2026 naar de Tweede Kamer. In die agenda staan acties die moeten helpen om de positie van mantelzorgers te versterken. Het gaat hierbij in het bijzonder om de combinatie tussen mantelzorg en werk, onderwijs of een uitkering.