Gemeenten aan de slag met depressieve jongeren

Prestatiedruk, gevoelens van eenzaamheid, angst en depressie. Veel rapporten signaleren mentale problemen bij jongeren. Bagatelliseer de klachten niet en neem jongeren serieus, waarschuwen onderzoekers.

Klimaat

Utrecht begon tijdens de coronaperiode met het voeren van (digitale) gesprekken met jongeren. Ook Eelco Eerenberg (D66), wethouder Volksgezondheid in Utrecht, sprak jongeren over hun gemoedstoestand. ‘Sommige van die gesprekken waren heftig. Ik besefte hoe moeilijk het kan zijn als je in je eentje op een studentenkamer zit en de muren op je af komen. Bovendien bleken jongeren erg veel stress te ervaren en zich zorgen te maken over de toekomst en het klimaat. Het is heel lang vanzelfsprekend geweest dat de volgende generatie het beter heeft dan de huidige generatie’, vervolgt hij. ‘Maar de jongeren die nu opgroeien, voelen die vanzelfsprekendheid niet meer. Toen concludeerden we: hier moeten we iets mee doen.’

Doodswens

In de Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs 2021 (Trimbos instituut) rapporteert de helft van de deelnemende studenten psychische klachten, waarvan 12 procent aangeeft dat ze ernstig zijn. 68 procent heeft emotionele uitputtingsklachten. Een kwart van de studenten had de vier weken daarvoor af en toe of vaker een doodswens. De coronacrisis heeft zeker bijgedragen tot deze hoge cijfers, erkent Jolien Dopmeijer, onderzoeker bij het Trimbosinstituut. Maar de resultaten van de meest recente monitor (november 2023) geven grofweg hetzelfde beeld.

Van alle tijden

‘Presteren is belangrijker dan vroeger’, zegt Dopmeijer. Excelleren is volgens haar een beetje de norm geworden in het onderwijs. Hoogleraar jongerenwelzijn Gonneke Stevens bevestigt dat presteren belangrijker is geworden op het voortgezet onderwijs en groep 8 van de basisschool. Vooral bij meisjes is er de laatste jaren een toename van emotionele problemen, al is ook de mentale gezondheid van jongens gedaald. ‘Aandacht voor mentale problematiek bij jongeren is echt nodig’, benadrukt ze. ‘Er zijn mensen die zeggen: “Ach, druk door schoolwerk … dat is toch van alle tijden.” Wij weten dat dat niet zo is. We hebben nog nooit zulke grote stijgingen gezien als in de laatste jaren.’

De oorzaken van het probleem reiken verder dan alleen een veranderd schoolsysteem. Het gaat om maatschappelijke veranderingen die hun weerslag hebben op sociale relaties, toekomstmogelijkheden en wat we als samenleving belangrijk vinden. Volgens Dopmeijer ervaren jongeren weinig verbondenheid, zowel met andere generaties als onderling.

Klaslokaal

Wat kun je als gemeente doen om de situatie te verbeteren? Volgens het rapport Harder Better Faster Stronger? (2023) wordt het klaslokaal nog te weinig gebruikt om mentaal welzijn en mogelijke aanpakken te bespreken. In de gemeente Sittard-Geleen is hier wel een begin mee gemaakt. Een van maatregelen die wethouder Jeugd en Gezondheid Ivo Tillie (gob) recentelijk nam, is het toevoegen van jeugdpsychologen aan de zorgteams van het voortgezet onderwijs.
Op de basisscholen is het maatschappelijk werk uitgebreid. Klassen met veel problemen op het mentale vlak hanteren een groepsgewijze aanpak en krijgen tools om met stemmingswisselingen om te gaan. Tillie, die zelf met jongeren sprak, meent dat ze problemen liever met een professional dan met vrienden bespreken.

Theater

Ook in Utrecht worden op diverse middelbare scholen gesprekken gevoerd over onder meer prestatiedruk en fouten mogen maken. Eerenberg: ‘Wij vinden dit echt een maatschappelijk probleem en stellen geld beschikbaar voor het ontwikkelen van een preventief aanbod. Dat is nu nog vrij onontgonnen terrein.’

In Sittard-Geleen startte het Graaf Huyn College in Geleen het project Artist in school, dat de gemeente deels financierde. Twee theatermakers verbleven een jaar lang drie dagen per week op de school om het gesprek over gevoel en kwetsbaarheden op gang te brengen. Tillie: ‘Omdat de theatermakers zo lang op school waren, hebben ze het vertrouwen van de leerlingen én de docenten echt kunnen winnen. In de hal hangt bijvoorbeeld een QR-code die leidt naar een podcast waarin de docent Engels vertelt dat ze altijd last heeft gehad van depressies.
Dan blijkt dat een juf niet alleen een juf is, maar ook een mens met een verhaal. Als docenten laten zien dat ze kwetsbaarheden hebben, stimuleert dat jongeren om op een andere manier met elkaar in gesprek te gaan.’ Het programma was zo succesvol dat het dit jaar is voortgezet met twee andere theatermakers.

Meepraten

Wat volgens Dopmeijer heel belangrijk is, is dat jongeren mogen meepraten over hun eigen toekomst en hun eigen stad. ‘Jongeren geven in onderzoek aan dat ze zich ernstige zorgen maken over kwesties als het klimaat en het voorbestaan van de wereld’, licht ze toe. ‘Vaak mogen ze daar niet over meepraten, soms worden ze er zelfs over uitgelachen. Als je mensen serieus neemt en in hun waarde laat, gebeurt er al heel veel. Onze jeugd groeit op in een wereld waar zich crisis op crisis op crisis stapelt. Hun toekomstperspectief is echt niet rooskleurig. Als ik zo jong was, zou me dat ook angst inboezemen.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week.