Handig hulpje bij meten effect sociaal beleid

Wat werkt bij het stimuleren van participatie in het sociaal domein? En hoe meet je dat? ‘Er is geen traditie van het meten van de effecten van het sociaal werk’, zegt bijzonder hoogleraar participatie en effectiviteit Saskia Keuzenkamp. Een instrumentenwijzer helpt.

De kinderspeelplek is toe aan een fikse opknapbeurt. De buurt mag bepalen hoe de speelplaats eruit gaat zien en welke guitige speeltoestellen er komen te staan. Zo wil de gemeente twee vliegen in één klap slaan: stimuleren dat meer kinderen buiten spelen en burgerparticipatie bevorderen. ‘Maar wat het uiteindelijke resultaat is, onderzoekt de gemeente niet. In de kwaliteitscyclus is onderzoek naar de doelrealisatie een ondergeschoven kindje. De kinderspeelplaats ziet er weer goed uit, maar wordt er nu ook meer gebruik van gemaakt? In hoeverre zijn de buurtbewoners actief betrokken geweest bij de besluitvorming over deze ingreep?’, zegt Saskia Keuzenkamp, bijzonder hoogleraar participatie en effectiviteit aan de VU in Amsterdam en teamleider effectiviteit en vakmanschap bij het kennisinstituut en adviesbureau voor het sociaal domein Movisie in Utrecht.

Prestatie-indicator
Plannen bedenken, doelen stellen en geld uitgeven is niet zo’n probleem voor gemeenten; probleem is veelal dat de prestatie-indicator aan het einde van de rit ontbreekt. Gemeenten die willen sturen op de uitkomst van de voorzieningen en willen dat wijkteams, centra voor jeugd en gezin, buurthuizen of zorginstellingen hun werk goed doen, moeten er volgens Keuzenkamp voor zorgen dat ze duidelijke uitkomstindicatoren ontwikkelen. ‘Het gebeurt te vaak dat de realisatie van activiteiten wordt beschouwd als de uitkomst van een bepaalde voorziening. Er wordt nauwelijks gekeken naar de resultaten van die voorzieningen zelf.’

Tevredenheid
Het meten van de resultaten is nog ongebruikelijk in veel sectoren in het sociaal domein, weet de bijzonder hoogleraar. ‘Terwijl gemeenten volgens de Wet maatschappelijke ondersteuning wel met uitkomstcriteria moeten werken en dat in overleg met klantenorganisaties en zorgaanbieders kwaliteitseisen worden ontwikkeld. Dus niet: we hebben zo veel bezoekers gehad en zo veel activiteiten georganiseerd, maar: zijn mensen tevreden? Hebben we ons doel bereikt? Maar er is geen traditie van het meten van de effecten en dat is ook niet altijd even gemakkelijk in het brede sociaal domein.’

Vijf procent
De professionals en vrijwilligers in het veld zijn enorm bevlogen en willen mensen helpen. Ze zijn niet in eerste instantie bezig met het vergroten van kennis over effectieve interventies waarvan zijzelf en anderen kunnen profiteren, aldus Keuzenkamp. Ook gemeenten staan niet te springen om hun euro’s te spenderen aan onderzoek naar het meten van de effectiviteit van het bevorderen van de participatie in het sociaal domein.  ‘De wethouder wil handelen, actie, het collegeprogramma uitvoeren. Hij scoort niet met een onderzoek, maar wel met een nieuwe speelplaats. Dat er misschien de verkeerde mensen komen, blijft onopgemerkt. Laat gemeenten nou eens 5 procent van het budget voor zorg en ondersteuning opzij zetten, dat de aanbieders vervolgens kunnen inzetten om de uitkomsten van de interventies te meten. En dan met elkaar het gesprek aangaan over de uitkomsten. Zijn we tevreden? Wat is nodig om het beter te doen? Dan ben je al een heel eind.’

Instrumentenwijzer
Het achterhalen van de effectiviteit van interventies in het sociaal domein en wat werkt bij het stimuleren van participatie, is de kern van het onderzoek dat Keuzenkamp sinds 1 september van dit jaar als bijzonder hoogleraar verricht aan de VU. Het sociaal domein is gezegend met een baaierd aan meetinstrumenten: zelfredzaamheidsmatrix, cliëntervaringsonderzoek, effecten- en participatieladder. ‘Je ziet door de bomen het bos niet meer’, weet Keuzenkamp. Daarom heeft Movisie met een aantal andere instellingen een instrumentenwijzer ontwikkeld, die deze week werd gepresenteerd. Keuzenkamp: ‘Op basis van deze wijzer kunnen gemeenten een geschikt meetinstrument kiezen. Weten ze wat ze willen? Zelf uitvoeren, laten meten door een bureau, continu, generiek of één onderwerp?’ Ze noemt vooral de goal attainment scale in de instrumentenwijzer handig. ‘Omdat je daarbij in de tijd kunt volgen of de doelen die je met de ondersteuning hebt afgesproken worden gerealiseerd. Wanneer ben je met z’n allen tevreden? Daar draait het om. Er is lang niet altijd een dialoog tussen de gemeente en de zorgaanbieders. Als je het met elkaar eens bent over wanneer je tevreden bent, dan is de stap naar een meetinstrument niet zo moeilijk.’

Lees het volledige interview met Saskia Keuzenkamp in Binnenlands Bestuur nr. 21 van deze week (inlog)