Samenleving is zoek in decentralisatiebrief

De decentralisatiebrief van minister Plasterk is een prototype van Haags systeemdenken. De leefwereld van burgers ontbreekt totaal. Lokaal ontstaat weer gevoel voor de ervaring dat een heel dorp nodig is om een kind op te voeden. Maar het Haagse systeemdenken kent geen dorpen. Het kent alleen structuren en losse individuen, die ofwel krachtig ofwel behoeftig zijn.

Wat kan ik als wethouder in een 40.000+ gemeente met de decentralisatiebrief van Plasterk? Met raadsleden, collega-bestuurders, ambtenaren en medewerkers van maatschappelijke instellingen bereiden we ons al meer dan een jaar voor op die decentralisaties. Intussen voeren we dialogen met groepen burgers over de uitdagingen die de decentralisatie-operaties stellen aan lokale gemeenschappen. Als lokale overheid zijn we bezig de wissels om te zetten. Onze omzetting spoort niet met de decentralisatiebrief.
 

‘Minder overheid en meer burgers!’. Dat is de koers van de kerntakendiscussie waar sommige mensen in het openbaar bestuur opnieuw voor pleiten. Hup, een aantal taken over de heg bij de burgers, omdat wij als overheid daar niet van zijn. Dat is niet de aanpak die mij voor ogen staat. Het is ook niet de aanpak waar burgers op zitten te wachten.

Bij onze aanpak van de decentralisatie-operatie gaat het eerder om het zoeken naar andere burgers en als afgeleide daarvan ook een andere overheid. De relatie burger-burger, de vraag hoe burgers hun samenleven inrichten, is de kernvraag die bij de decentralisatie-operatie aan de orde is. Over die vraag treden we al geruime tijd in dialoog met groepen burgers. En er gebeurt al ontzettend veel aan samenlevingswerk vanuit burgers. Het is zaak dat we als gemeenten daar gevoel en respect voor ontwikkelen, dat we ons daarbij aansluiten en dat we ons denken en doen daar meer op afstemmen. Andere burgers; andere overheid! Dat is de kern van de decentralisatie-operatie.

Wat kan ik vanuit die dagelijkse praktijk met de decentralisatiebrief van Plasterk? Ik zou me druk kunnen maken over de stapsgewijze ramkoers richting 100.000+gemeenten. Terwijl wij vanuit de dagelijkse praktijk naar kleine vitale gemeenschappen zoeken, wijst Den Haag ons de weg naar  burgervreemd en bovenlokaal samengaan. Wij zijn juist bezig de wissels om te zetten naar het kleinschalige van de dagelijkse werkelijkheid van samenlevende mensen. Dat lijkt me de richting van de toekomst. Vanuit die overtuiging zou ik te keer kunnen gaan tegen de ‘Sturm und Drang’ van de 100.000+denkers.  Eigenlijk heb ik daar weinig zin in. Misschien kan ik er mijn schouders beter over ophalen en lokaal in onze 40.000+gemeente gewoon doorgaan met het omzetten van de wissels richting vitale gemeenschappen. Dat doe ik ook. Maar helemaal gerust ben ik er toch niet op. De decentralisatiebrief doet me te veel denken aan de operatie RUD (regionale uitvoeringsdiensten) en het systeemdenken waarmee deze omgeven zijn. Maar… over die 100.000+ zullen wel heel veel anderen zich druk maken.
 

Er is voor mij een heel ander punt in de decentralisatiebrief waarover ik mij druk maak. Dat betreft het beeld van de burger dat er in doorklinkt. Referentiepunt is de zelfredzame burger. Enkelvoud! Niks vitale gemeenschap. Het gaat om afzonderlijke mensen die ieder voor zich een sociaal netwerk (moeten) hebben en die samen met hun netwerk, als ware het een persoonlijk bezit, zoveel mogelijk zelfstandig en zelfredzaam moeten zijn. Alleen voor hen die dat niet voor elkaar gebokst krijgen (‘mensen die het echt nodig hebben’), zorgt de overheid. Het is precies deze mix waartegen ik mij verzet. Het getuigt van een denken dat past in de kerntakendiscussie die vooral door politiek rechts al jarenlang bepleit wordt. Het getuigt evenzeer van een stroming die de verzorgingsstaat wil redden door hem af te breken en alleen nog beschikbaar te stellen voor ‘hen die het echt nodig hebben’. In politieke termen aangeduid getuigt deze mix van neo-liberaal getoonzette sociaal-democratie, kortom de Derde Weg, waarvan de sociaal-democraten aan het terugkomen zijn, zoals blijkt uit het onlangs gepubliceerde manifest ‘Van Waarde’.

De decentralisatiebrief zet niet aan tot denken en doen vanuit de kracht van vitale gemeenschappen die burgers een thuis bieden, een plek en mogelijkheid om mee te doen. En daarbij hebben krachtige en minder krachtige burgers allemaal een rol. Niet de een aan zijn eigen lot over laten en de ander richting overheid duwen. Om een kind op te voeden is een heel dorp nodig! Niet alle kinderen zijn even sterk en krachtig, maar ze horen er wel allemaal bij. Als we die ontwikkeling naar nieuwe samenlevingspatronen willen ondersteunen als overheid, moeten we niet te ver af gaan staan van de samenlevende mensen. Dan is ons systeemdenken niet het juiste vertrekpunt naar een andere overheid, maar dan is het aansluiten en ondersteunen van de handelingsmogelijkheden van vitale gemeenschappen de koers van de toekomst. En vanuit de burgers is die ontwikkeling al lang ingezet.  Haagse overheden en andere systeemdenkers, zet de ramen naar de samenleving eens wat vaker open!

Raf Janssen
Meer columns van Raf Janssen leest u hier.