Run op bijstandsuitkeringen

In Enschede is de crisis maar al te voelbaar. Het aantal bijstandsuitkeringen loopt er zo hard op dat voor de stad een financieel debacle dreigt. ‘In een half jaar zijn we van 4141 uitkeringen naar 4647 gegaan. Dan praat je dus over een stijging van meer dan tien procent’, zegt de directeur van het Enschedese Werkplein, Arjan Kampman.

‘Per jaar kost een uitkering ongeveer dertienduizend euro, dus een dergelijke stijging betekent een enorme aanslag op het budget. Daarbij gaat het niet alleen over de kosten voor de uitkering. Er komen ook mensen aan ons loket een aanvraag doen die geen uitkering krijgen, maar die we wel moeten helpen. En het is een sociaal vraagstuk: wat organiseer je als stad voor al die mensen die nu niets te doen hebben? Dit is een verhaal over miljoenen euro’s.’

Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek bleek onlangs dat het totaal aantal bijstandsuitkeringen nu snel oploopt. Waren de gevolgen van de economische crisis eerst vooral zichtbaar in het aantal WW-uitkeringen, nu zijn ook de bijstandsuikeringen aan de beurt. In driekwart van de gemeenten steeg het aantal bijstanduitkeringen, gemiddeld met 4 procent. In drie gemeenten was de stijging zelfs meer dan 10 procent: Enschede, Emmen en Haarlemmermeer.

In Enschede is de situatie extra zorgelijk omdat die stad al relatief veel bijstandsgerechtigden had. Ter vergelijking: in Haarlemmermeer is de werkloosheid erg laag en de toename van het aantal uitkeringen in absolute getallen niet groot. In juli 2008 vroegen 42 Haarlemmermeerders bijstand aan, in juli 2009 waren dat er 58.

Weekkoersen

De stijging in Enschede is pijlsnel gegaan, legt Kampman uit. ‘Tot februari liep het aantal uitkeringen terug. Vanaf dat moment ging het echter in razend tempo omhoog. Vier maanden ging het steil omhoog. Nu is het aantal aanvragen nog steeds hoger in vergelijking met een jaar geleden, maar is de stijging wel afgevlakt.’

Onder de aanvragers zitten veel mensen die de afgelopen jaren juist met succes aan werk waren geholpen. ‘Het systeem van last in, first out geldt in veel gevallen. En mensen hier hebben vaker dan gemiddeld een flexibel contract. Er is dus veel instroom terwijl het tegelijk steeds minder lukt om mensen weer aan het werk te krijgen.’

Het is voor de stad lastig sturen op de ontwikkelingen. Kampman: ‘Het zijn bijna weekkoersen. We hebben een goed beeld van de arbeidsmarkt door intensief contact met de werkgevers, maar precies inspelen op ontwikkelingen is erg ingewikkeld. In de bouw lijkt de situatie niet zo dramatisch als was voorspeld, maar het ligt voor de hand dat dit alsnog omslaat. Alleen wanneer is de vraag.’

Budget ontoereikend

Het budget dat gemeenten van het Rijk krijgen voor bijstandsuitkeringen gaat dit jaar royaal op. Voor 2009 is er geld voor gemiddeld 267.000 uitkeringen. Gaan gemeenten daar overheen, dan moeten ze zelf bijbetalen - tot een maximum van 13.000 extra uitkeringen. Daarboven neemt het Rijk de financiering weer over.

Als het aantal uitkeringen in het huidige tempo blijft groeien (met ongeveer 3000 per maand), dan komen de gemeenten dit jaar uit op gemiddeld ongeveer 271 duizend uitkeringen. Meer dus dan waarvoor rijksbudget is, maar nog ruim binnen het eigen risico. Voor 2010 is het beschikbare budget lager (voor 260.000 uitkeringen), dus dan zal het Rijk vermoedelijk geld bij moeten leggen. De afgelopen jaren hielden gemeenten steeds geld over, dat ze mochten houden.