Nieuwe gemeenteraden moeten meteen uit de startblokken

Nu de Jeugdwet door de Eerste Kamer is aangenomen, is duidelijk dat alle jeugdhulp onder de verantwoordelijkheid van gemeenten komt te vallen. Momenteel zijn wij als Transitiecommissie druk bezig met het opstellen van onze derde rapportage. Deze zullen wij uiterlijk in de week van 3 maart aanbieden aan onze opdrachtgevers: rijk, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO).

Vooruitlopend daarop kan ik al wel een tipje van de sluier oplichten: de rol van de gemeenteraad in het transitieproces moet scherper worden ingevuld.

In november trokken we de conclusie dat de transitie kan slagen als er op een aantal fronten stevig gas wordt gegeven. In maart beantwoorden we de vraag of er voldoende voortgang is geboekt. Daarvoor hebben we onderzoek gedaan naar de stand van de transitie bij gemeenten en zorgaanbieders. We hebben de besluitvorming in gemeenten onder de loep genomen; in hoeverre hebben gemeenteraden of colleges al de noodzakelijke beslissingen genomen die richting geven aan de implementatie van het nieuwe stelsel die in 2014 van de grond moet komen?

Ons onderzoek levert geen positief beeld op. De praktijk laat zien dat veel van de noodzakelijke besluiten nog niet zijn genomen. De besluitvorming binnen gemeenten blijft achter. Voor het achterblijven van de besluitvorming worden door gemeenteambtenaren verschillende redenen genoemd: tijdsdruk, naderende gemeenteraadsverkiezingen en ‘niet passend bij de kaderstellende taak van de gemeenteraad’. Bij deze laatste reden wil ik expliciet stil staan.

Het is natuurlijk terecht dat niet alle benodigde keuzes in het transitieproces op het bordje van de gemeenteraad worden gelegd. In de Tweede Kamer worden ook niet alle besluiten over de aanpak van de transitie voorgelegd door de staatssecretarissen van VWS en VenJ. Toch is er een belangrijk verschil in de ingenomen positie tussen Tweede Kamer en gemeenteraad. De Tweede Kamer agendeert met enig regelmaat de voortgang van de transitie en nodigt beide staatssecretarissen uit zich hierover te verantwoorden. Zo zal op 13 maart de vaste Kamercommissie van VWS naar verwachting o.a. spreken over onze rapportage en de reactie van het rijk op onze bevindingen en aanbevelingen. De gemeenteraad kan een voorbeeld nemen aan de betrokken rol van de Tweede Kamer in het transitieproces.

Als er wordt gesproken over de rol van de gemeenteraad bij de stelselwijziging jeugd, gaat het vrijwel altijd over de kaderstellende rol. Ik zie of hoor nauwelijks een gemeenteraad die actief invulling geeft aan zijn controlerende functie op de voortgang van de stelselwijziging. Welke gemeenteraad heeft de afgelopen maanden het college vragen gesteld over de voortgang, over het realisme van de gehanteerde planningen, over de voortgang van de continuïteitsafspraken met zorgaanbieders?

Voor de verdere voorbereiding op de stelselwijziging in 2014 vind ik het cruciaal dat gemeenteraden hun rol pakken. Uiteraard wat betreft kaderstelling, verbindingen en doelen rond de transities in het gehele sociale domein; zoals ik hier al eerder betoogde. Maar juist ook met betrekking tot hun controlerende rol. Het tijdpad tot 1 januari 2015 is krap en gemeenten en regio’s moeten prioriteiten stellen en keuzes maken over wat zij minimaal klaar willen hebben staan op 1 januari 2015. Het gaat om beslissingen die nu moeten worden genomen en die van invloed zijn op de wijze waarop jeugdigen en gezinnen in 2015 hulp en ondersteuning gaan ontvangen. Kinderen uit uw gemeenten die nu instromen in de jeugdhulp zijn voor de continuïteit van zorg afhankelijk van keuzes die op dit moment worden gemaakt.

Gemeenteraad, bevraag het college in de eerste vergadering na de verkiezingen kritisch op de voortgang van de transitie en transformatie, de noodzakelijke prioritering en de continuïteit van zorg van kinderen die nu jeugdhulp krijgen. De voorbereiding van de transitie door gemeenten verdient veel aandacht. Het is bijna 1 januari 2015. En er moet nog heel heel veel gebeuren voordat gemeenten echt klaar zijn voor hun enorme nieuwe verantwoordelijkheid.

Leonard Geluk

Lees hier alle columns van Leonard Geluk